امتناع حکمرانی حزبی؛ آسیب‌شناسی رابطه نظام حزبی و نظام انتخاباتی در جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه تهران

2 دانشگاه شهید بهشتی

10.29252/piaj.2019.99848

چکیده

اگر کارویژه اصلی احزاب را دست­یابی به قدرت و کسب کرسی‌های نمایندگی بدانیم، مهم­ترین مسئله‌ای که پیش روی کنشگران سیاسی قرار می‌گیرد، فراهم کردن بسترهای نهادینه و قانون ­مند جهت مشارکت سیاسی افراد و گروه‌های مختلف اجتماعی است و در همین زمینه نظام انتخاباتی و رابطه­ ی آن با نظام حزبی اهمیت پیدا می‌کند. در ایران به دلیل کاستی‌های نظام انتخاباتی، نظام حزبی با بحران عدم نهادینگی و بی­ ثباتی مواجه است. از این ­رو، پرسش اصلی این مقاله این است که چرا علی‌رغم وجود آزادی تشکیل احزاب سیاسی در قوانین ایران، حکمرانی حزبی شکل نگرفته است؟ این مقاله با روشی توصیفی- تحلیلی و با استفاده ‌از چشم ­انداز نهادگرایانه، به دنبال بررسی نقش نظام حقوقی و به­ تبع آن قوانین و مقررات حاکم بر احزاب و انتخابات در شکل‌گیری و تثبیت نظام حزبی در ایران است. بررسی قوانین حاکم بر احزاب از بدو شکل‌گیری نظام جمهوری اسلامی نشان می‌دهد که ایجاد موانع گوناگون و عدم توازن میان حقوق و تکالیف احزاب در این قوانین، از عوامل اصلی و بی­واسطه ­ی عدم نهادینگی احزاب و حکمرانی حزبی است. در واقع، قواعد نهادی (قانون انتخابات و احزاب) در جمهوری اسلامی، به‌جای آن‌که مشوق شکل‌گیری و تثبیت سازوکارهای حزبی باشند، آنها را تخریب و تضعیف کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Refusal‌ of‌ Party‌ Governance;‌ An‌ Analytical‌ Introduction‌ to‌ the‌ Relationship ‌between‌ the‌ Party‌ System‌ &‌ the‌ Electoral‌ System‌ in‌ Iran

نویسندگان [English]

  • Hasan Amaei 1
  • Mostafa Rezaei 2
1 Tehran University
2 Shahid Beheshti University
چکیده [English]

If we consider the main task of the parties to achieve power and obtain the seats of the representatives, the most important issue facing political actors is to provide institutional and legal framework for the political participation of individuals and groups of society, and in this regard, the electoral system and its relationship with the party system matters. In Iran, due to weakness of the electoral system, the party system faces a crisis of lack of institutionalization and instability. Therefore, the main question of this article is why, despite the freedom to form political parties in Iranian law, party governance have not been formed? This article, using a descriptive-analytical method and using an institutionalist perspective, seeks to examine the role of the legal system and, consequently, the laws and regulations governing parties and elections in shaping and consolidating the party system in Iran. The study of the laws governing the parties since the formation of the Islamic Republic of Iran shows that the creation of various barriers and the imbalance between the rights and duties of parties in these laws are the main and direct factors of the lack of institutionalization of parties and party governance. In fact, the institutional rules)electoral law and parties( in the Islamic Republic have destroyed and weakened them instead of encouraging the formation and consolidation of party mechanisms.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Party
  • Party System
  • Electoral System
  • Institutionalization
  • Party Law
  1. الف) منابع فارسی
  2. اخوان کاظمی، بهرام. (1388). احزاب دولتی و دولت حزبی، ماهنامه زمانه، شماره 6.
  3. ایوبی، حجت‌الله. (1390). پیدایی و پایایی احزاب سیاسی در غرب، تهران: انتشارات سروش، چاپ سوم.
  4. اوتاوی، مارینا. (1386). گذار به دموکراسی یا شبه اقتدارگرایی، تهران: نشر قومس، چاپ اول.
  5. پیترز، گای. (1386). نظریه نهادگرایی در علم سیاست، ترجمه‌ی فرشاد مؤمنی و فریبا مؤمنی، تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی، چاپ اول.
  6. پیروز، مجید. (1397). حزب تراز اسلامی؛ بررسی کارنامه و عملکرد حزب جمهوری اسلامی (66- 1357)، فصلنامه گفتگو، شماره 78.
  7. حقیقت، صادق. (1387). روش‌شناسی علوم سیاسی، چاپ دوم، قم: انتشارات دانشگاه مفید.
  8. خلیلی، محسن. (1378). بررسی مقایسه‌ای آزادی‌های سازمان‌پیوندی و گروه‌بندی در قانون اساسی و قانون عادی جمهوری اسلامی ایران، در مجموعه مقالات تحزب و توسعه سیاسی، جلد 2، چاپ اول، تهران: انتشارات همشهری.
  9. خمینی، روح‌الله. (1389). صحیفه امام، جلد 1، چاپ پنجم، تهران: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
  10. دلاوری، ابوالفضل. (1375). زمینه‌های اجتماعی ناپایداری احزاب سیاسی در ایران، نقد و نظر، شماره 7 و 8.
  11. دلفروز، محمدتقی. (1393). شاخص‌های نظام حزبی مطلوب و وضعیت کنونی احزاب در جمهوری اسلامی ایران، گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس.
  12. رشیدیان، محمد. (1382). مشروح مذاکرات جلسه علنی مجلس شورای اسلامی، تهران: روزنامه رسمی‌، شماره 17188، جلسه 397، مورخ 12/11/1382.
  13. رز، ریچارد. (1390). دایره‌المعارف بین‌المللی انتخابات، ترجمه‌ی محمدتقی دلفروز، چاپ اول، تهران: نشر میزان.
  14. رینولدز، آندرو و دیگران. (1391). دانشنامه نظام‌های انتخاباتی، ترجمه‌ی ابوذر رفیعی قهساره، چاپ دوم، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبرد.
  15. ژاندا، کنت. (1392). قانون‌گذاری درباره احزاب، ترجمه‌ی مهدی نژادخلیلی، مرکز پژوهش‌ مجلس شورای اسلامی، گزارش 12922.
  16. فیرحی، داود. (1396). فقه و حکمرانی حزبی، چاپ اول، تهران: نشر نی.
  17. قهرمانپور، رحمان. (1394). بازی انتخابات ریاست جمهوری، چاپ اول، تهران: نشر تیسا.
  18. کاروونن، لائوری. (1387). قانون‌گذاری در خصوص احزاب سیاسی: بررسی مقایسه‌ای، ترجمه‌ی احمد رنجبر، مرکز پژوهش‌های مجلس، گزارش شماره 9149.
  19. ویلیام کروتی و کاتز، ریچارد اس. (1395). دانشنامه سیاست حزبی، ترجمه‌ی محسن میردامادی و سید علیرضا بهشتی شیرازی، چاپ اول، تهران: نشر روزنه.
  20. گاوجا، آنیکا. (1395). احزاب سیاسی و انتخابات، مترجمان: ابوذر گوهری مقدم و داود کریمی‌پور، چاپ اول، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس.
  21. مایا ترنستروم و ادربرک، لیندا. (1395). احزاب و نامزدها، ترجمه‌ی محمد تقی دلفروز، چاپ اول، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس.
  22. مرکز مالمیری، احمد و قهرمان‌پور، رحمان. (1382). بررسی راه های اعطای کمک های مالی دولتی به احزاب، مجلس و راهبرد، شماره 38.
  23. مشفق، محمدعلی. (1396). کندوکاوی آسیب شناسانه در نظام انتخابات، چاپ اول، تهران: نشر کویر.
  24. میرترابی، سعید. (1384). مسائل نفت ایران، چاپ اول، تهران: نشر قومس.
  25. نقیب زاده، احمد. (1393). احزاب سیاسی و گروه های ذی نفوذ، چاپ اول، تهران: نشر قومس.
  26. نورث، داگلاس. (1377). نهادها، تغییرات نهادی و عملکرد اقتصادی، ترجمه‌ی محمدرضا معینی، تهران: انتشارات سازمان برنامه و بودجه.
  27. هاشمی، سید محمد و مختاری، مهدی. (1390). سیر تحول نظام انتخابات پارلمانی در ایران، مجله‌ی تحقیقات حقوقی، ویژه-نامه‌ی شماره 5.
  28. هانتیگتون، ساموئل. (1370). سامان سیاسی در جوامع دستخوش دگرگونی، ترجمه‌ی محسن ثلاثی، تهران: نشر علم.
  29. ب) منابع انگلیسی
  30. Geddis, A. (2003). Three Conceptions of the Electoral Moment, Australian Journal of Legal Philosophy, Vol. 28.
  31. Huntington, S. (1973). Political Order in Changing Societies, Yale University Press.
  32. Hausegger, L. M. Hennigar and Riddell, T. (2009). Canadian Courts: Law, Politics and Process, Oxford University Press.
  33. Lipset, M. and Rokkan, S. (1967). Party System and Voter Alignment, Free Press.
  34. Mainwaring, Scott. (2014). Party System Institutionalization: Reflections Based on the Asian Cases, in Party System Institutionalization in Asia, Hicken, A. and Kuhonta, E., Cambridge University Press.
  35. Muller, Wolfgang C. and Narud, H. M. (2013), Party Governance & Party Democracy, Springer.
  36. Muller, Wolfgang C. and Sieberer, U. (2005). Party Law, in Handbook of Party Politics, Katz, Richard S. & Crotty, William J., Sage Publications.
  37. Nurdlund, P. (2008). Conclusion, in Political parties in Conflict–Prone Societies: Regulations, Engineering and Democratic Development, Edited by Reily, B. and Nordlund, P., United Nation University Press.
  38. Pennings, P. and Erik, L. J. (1998). Comparing Party System Change, Routledge.
  39. Sartori, G. (1994). Comparative Constitutional Engineering, Macmillan.
  40. Steinmo, S. (2008). Historical Institutionalism, in Approaches and Methodologies in the Social Science a Pluralist Perspective, Cambridge University Press.
  41. Thelen, K. (1992). Structuring Politics: Historical Institutionalism in Comparative Analysis, Cambridge University Press.
  42. Van Biezen, I. (2008). Party Regulation and Constitutionalization: A Comparative Overview, in Political parties in Conflict–Prone Societies: Regulations, Engineering and Democratic Development, Edited by Reily, B. and Nordlund, P., United Nation University Press.