سازوکارهای انضباطی ایجاد اُبژه به هنجار در عصر پهلوی اول بر مبنای نظریه‌ی حکومت‌مندی فوکو

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

دانشگاه گیلان

چکیده

شکل‌گیری بسیاری از نهادهای مدرن در عصر پهلوی اول امری اتفاقی نبود، چراکه به بیان فوکویی، برآمده از یک عقلانیت سیاسی خاص و با هدف تغییر زیست-سیاست ایرانی صورت می‌گرفت. سؤال اصلی پژوهش حاضر از این قرار است که «حکومت پهلوی اول چرا و چگونه زیست-سیاست ایرانی را شکل داد؟» در پاسخ به سؤال مذکور و با مدد از نظریه ­ی حکومت‌مندی فوکو به ­عنوان رهیافت نظری پژوهش، این فرضیه به آزمون گذاشته می‌شود که رضاشاه از طریق ایجاد و تکوین نهادهایی چون ارتش یک­پارچه، ثبت احوال و بهداشت به‌عنوان تکنیک‌های حکمرانی که برآمده از عقلانیت سیاسی خاصی به نام «مدرنیسم» بود، کوشید با تربیت ابژه‌- شهروندانی به ­هنجار رابطه­ ی قدرت را نهادینه کرده و به تغییر زیست-سیاست ایران دست بزند. اهمیت مسئله­ ی مورد بحث در فهم فلسفه ­ی پشت اقدامات حکومت‌ها و نحوه­ ی کاربست فنونی است که آن‌ها را در دست­یابی به اهداف­ شان یاری می‌رساند. لذا آشکارکردن سازوکارها و مناسبات اعمال سلطه در طول تاریخ و درک تفاوت‌های موجود میان حکومت‌ها از این منظر، از جمله دستاورهای نظری تحقیق است. مطالعه­ ی اسناد و مکتوبات دوره ­ی مربوطه با نگاهی تبارشناسانه که بر میکروفیزیک قدرت یعنی سطوح خُرد اعمال سلطه­ ی حکومت در جامعه تأکید دارد، روش پژوهش نوشتار حاضر را شکل می‌دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Disciplinary Mechanisms of Creating a Normal Object in the First Pahlavi Era Based on Foucaultian Idea of Governmentality

نویسنده [English]

  • Mahmoud Moghadas
Guilan University
چکیده [English]

The formation of many modern institutions in the first Pahlavi era was not accidental, but, as it was expressed by Foucault, was derived from a particular political rationality with the aim of changing Iranians' bio-politics. The article tries to answer "why and how did Reza Shah change the bi-politics?" and with the help of Foucaultian idea of Governmentality as the theoretical approach of research, this hypothesis is tested that, by constructing normal objects through the development of institutions such as the Unified Armed Forces, Civil Registration, and Hygiene as the techniques of governance emerged from a particular political rationality called "modernism," the government tried to institutionalize the power relationship with in order to change Iranians' bio-politics. The importance of the issue is to understand the philosophy behind the actions of governments and how to use the techniques that help them achieve their goals. Therefore, revealing the mechanisms and relationships of exercising domination and understanding the differences between governments in this regard are among the theoretical achievements of the research. Study of the documents and literature of the relevant period with a genealogical look that emphasizes on the of government's micro-physics of power forms the method of the paper.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran
  • Reza Shah
  • Governmentality
  • Bio-politics
  • modernism
  1. الف) کتب و مقالات
  2. آبراهامیان، یرواند. (۱۳89). تاریخ ایران مدرن، ترجمه محمد ابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
  3. اتابکی، تورج. (1387). تجدد آمرانه؛ جامعه و دولت در عصر رضاشاه، ترجمه‌ی مهدی حقیقت‌خواه، تهران: انتشارات ققنوس.
  4. افشار یزدی، محمود. (1367). گنجینه‌ی مقالات (جلد اول مقالات سیاسی یا سیاست‌نامه‌ی جدید)، تهران: بنیاد موقوفه‌ی دکتر محمود افشار یزدی.
  5. ‌اکبری، محمدعلی. (۱۳۹۳). تبارشناسی هویت جدید ایرانی؛ عصر قاجاریه و پهلوی اول، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  6. اتحادیه، منصوره؛ ملک‌زاده، الهام (1388). بهداشت و اقدامات خیریه بهداشتی در دوره رضاشاه، تاریخ اسلام و ایران، فصلنامه علمی- پژوهشی علوم انسانی دانشگاه، سال نوزدهم، دوره جدید شماره ۳، پیاپی ۷۹، پاییز.
  7. اسمارت، بری. (۱۳۸۵). میشل فوکو، ترجمه‌ی لیلا جوافشانی و حسن چاوشیان، تهران: اختران.
  8. انتخابی، نادر. (۱۳۹۰). ناسیونالیسم و تجدد در ایران و ترکیه، تهران: نگاره آفتاب.
  9. خورشیدنام، عباس. (1391). دیرینه‌شناسی ادراک پزشکی، فصلنامه تاریخ پزشکی، سال چهارم، شماره یازدهم، تابستان.
  10. دریفوس، هیوبرت؛ رابینو، پل. (1382). میشل فوکو: فراسوی ساختگرایی و هرمنوتیک، ترجمه‌ی حسین بشیریه، تهران: نشر نی.
  11. ذکایی، محمد سعید؛ امن پور، مریم. (1393). درآمدی بر تاریخ فرهنگی بدن، تهران: انتشارات تیسا.
  12. رحمانیان، داریوش؛ توکلی، آفرین. (1389). بهداشت و سیاست در دوره رضاشاه، مطالعات تاریخ فرهنگی، شماره 6، زمستان.
  13. رحمانیان، داریوش؛ حاتمی، زهرا. (1393). کودکی و تجدد در دوره رضاشاه، مطالعات تاریخ فرهنگی، شماره 20، تابستان.
  14. روستایی، محسن. (1382). تاریخ طب و طبابت در ایران (از عهد قاجار تا پایان عصر رضاشاه به روایت اسناد)، جلد اول، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
  15. ریشار، یان. (1394). ایران؛ پیدایش جمهوری اسلامی، تهران: مؤلف.
  16. سپهر، مورخ‌الدوله. (1362). ایران در جنگ بزرگ، تهران: نشر ادیب.
  17. شایق، سیروس. (1383). ورزش و سلامتی و طبقه متوسط مدرن در ایران در دهه‌های 1300 و 1310 تهران، نشریه‌ی علوم انسانی گفتگو، شماره 42.
  18. صادقی، فاطمه. (1396). کشف حجاب، بازخوانی یک مداخله‌ی مدرن، تهران: نگاه معاصر.
  19. فوکو، میشل. (1390). پیدایش کلینیک؛ دیرینه‌شناسی ادراک پزشکی، ترجمه‌ی یحیی امامی، تهران: انتشارات نقش و نگار.
  20. فوکو، میشل. (1396). تئاتر فلسفه، ترجم‌یه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران: نشر نی.
  21. فوکو، میشل. (1390). تولد زیست-سیاست، ترجمه‌ی رضا نجف زاده، تهران: نشر نی.
  22. قفلقی، محمد وحید. (1379). مجلس و نوسازی در ایران، 1311- 1302، تهران: نشر نی.
  23. کرونین، استفانی. (1387). رضاشاه و شکل‌گیری ایران نوین، ترجمه‌ی مرتضی ثاقب‌فر، تهران: نشر جامی.
  24. مکی، حسین. (1374). تاریخ بیست ساله‌ی ایران، جلد اول، تهران: امیرکبیر.
  25. ملک‌زاده، الهام. (1392). مؤسسات خیریه‌ی رفاهی بهداشتی در دوره‌ی رضاشاه، تهران: نشر تاریخ ایران.
  26. ملک‌زاده، الهام؛ علیزاده بیرجندی، زهرا. (1390). عوامل مؤثر در شکل‌گیری سیاست‌ها و تحولات جمعیتی در دوره رضاشاه طی سال‌های 1304 تا 1320، فصلنامه جمعیت، شماره 75/76، بهار و تابستان.
  27. میلر، پیتر. (1382). سوژه، استیلا و قدرت از نگاه هورکهایمر، آدورنو، هابرماس و فوکو، تهران: نشر نی.
  28. همایون کاتوزیان، محمدعلی. (1381). اقتصاد سیاسی ایران؛ از مشروطیت تا پایان سلسله‌ پهلوی، ترجمه‌ی محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران: نشر مرکز.
  29. همایون کاتوزیان، محمدعلی. (۱۳۸۴). دولت و جامعه در ایران؛ انقراض قاجار و استقرار پهلوی، ترجمه‌ی حسن افشار، تهران: نشر مرکز.
  30. یحیوی، حمید. (1394). کالبدشکافی فوکویی دولت، مجله‌ی دولت‌پژوهی، مجله‌ی دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره ۱، شماره ۳، پاییز.
  31. ب) روزنامه‌ها
  32. آینده، دی ماه 1305، سال دوم، شماره‌ی مسلسل 13.
  33. شفق سرخ، سال دوم، 17 سنبله 1302، شماره‌ی 49.
  34. کاوه، 22 ژانویه 1920، شماره‌ی 36.
  35. نامه‌ی فرنگستان، 1302، سال اول، شماره‌ی اول، برلین.