نویسندگان
1
استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی
2
دانشجوی دکتری علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی
,
نوع مقاله : علمی - پژوهشی
10.29252/piaj.2023.231403.1387
چکیده
ماهیت و سمتوسوی کنشهای اجتماعی و سیاسی در عرصۀ اجتماعی، صرفنظر از متغیرهای زمان و مکان، هم تحت تأثیر تصمیمات، اقدامات و اولویتهای نظامهای سیاسی بوده و هم بر آنها تأثیر میگذارد و این نکتهای است که در تحولات سیاسی ـ اجتماعی دورۀ جمهوری اسلامی قابل تبیین است. با گذشت چهار دهه از پیروزی انقلاب اسلامی، بهتدریج کنشگری سیاسی شهروندان تحت تأثیر متغیرهای مختلف، متحول شده و با ظرفیتها و آسیبهایی همراه بوده است. با این نگاه، هدف این پژوهش بررسی سیر تحول تاریخی کنشگری سیاسی شهروندان در جمهوری اسلامی است. این مقاله درصدد پاسخگویی به این پرسش خواهد بود که روند کنشگری سیاسی در دورۀ جمهوری اسلامی چه فرصتها و چالشهایی را ایجاد کرده است؟ در این پژوهش، از روش کیفی با راهبرد جامعهشناسی تاریخی استفاده شده است. یافتۀ پژوهش نشان میدهد که در جمهوری اسلامی ایران عرصههای کنشگری شهروندان و نخبگان سیاسی در بیان تقاضاها و مطالبات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی بهتدریج گسترده و متنوعتر شده است.
منابع
- آپ، کارل دیتر (1395)، جنبش اجتماعی و اعتراض سیاسی، تهران، پزوهشکدۀ مطالعات راهبردی.
- آلموند. گابریل. جی و دیگران (1381)، چهارچوبی نظری برای بررسی سیاست تطبیقی، ترجمه علیرضا طیب، تهران، مرکز آموزش مدیریت دولتی.
- اپتر، دیوید ای و اندریین، چالرز. اف (1380)، اعترض سیاسی و تغییر اجتماعی، ترجمه محمدرضا سعیدآبادی، تهران، پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.
- ازغندی، علیرضا (1385)، درآمدی بر جامعهشناسی سیاسی ایران، تهران، قومس.
- الوانی، مهدی و شریفزاده، فتاح (1392)، فرآیند خطمشیگذاری عمومی، تهران، دانشگاه علامه طباطبایی.
- ایمان، محمدتقی (1400)، روششناسی تحقیقات کیفی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- اینگلهارت، رونالد و ولزل، کرستین (1394)، نوسازی، تغییر فرهنگی و دموکراسی، ترجمۀ یعقوب احمدی، تهران، کویر.
- بَحرانی، محمدحسین (1395)، طبقۀ متوسط و تحولات سیاسی در ایران معاصر (1320-1380)؛ پژوهشی در گفتمانهای سیاسی قشرهای میانی ایران، تهران، آگاه.
- براتعلیپور، مهدی (1395)، مدیریت بحرانهای سیاسی در فرایند تثبیت انقلاب اسلامی، تهران، مؤسسۀ چاپ و نشر عروج.
- بشیریه، حسین (1383)، عقل در سیاست؛ سیوپنج گفتار در فلسفه، جامعهشناسی و توسعه سیاسی، تهران، نگاه معاصر.
- بِوِر، مارک (1397)، حکمرانی؛ مقدمهای بسیار کوتاه، ترجمۀ عرفان مصلح و زهره کریممیان، تهران، نشر کرگدن.
- پالمر، مونتی و دیگران (1395)، نگرشی جدید به علم سیاست، ترجمۀ منوچهر شجاعی، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بینالمللی وزارت امور خارجه.
- محسنی تبریزی، علیرضا (1395)، روش تحقیق کیفی در مکاتب تفسیری؛ زمینه و کاربرد، اطلاعات.
- عبدالحسین پورفرد، مسعود (1398)، ثبات سیاسی در جمهوری اسلامی ایران، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
- پای، لوسین دبلیو، و دیگران (1380)، بحرانها و توالیها در توسعۀ سیاسی، ترجمۀ غلامرضا خواجهسروی، تهران، پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.
- حسین قزلایاق، ایمان (1400)، تاریخ تحولات سیاسی جمهوری اسلامی ایران؛ 15 اردیبهشت تا 31 شهریور 1359، جلد سوم، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- حسینزاده، محمدعلی (1386)، گفتمانهای حاکم بر دولتهای بعد از انقلاب در جمهوری اسلامی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- حسینیزاده، محمدعلی (1386)، اسلام سیاسی در ایران، قم، دانشگاه مفید.
- خرمشاد، محمدباقر (1382)، «ضرورت راهبردی توسعۀ سیاسی در جمهوری اسلامی ایران»، مطالعات راهبردی، پاییز 1382، ضمیمه 21.
- خرمشاد، محمدباقر (1402)، «نسل Z چیست و چه خصوصیاتی دارد؟؛ چرا دانشگاه در اعتراضات ۱۴۰۱ رادیکال شد؟»،
- https://www.tasnimnews.com/fa/news/1402/01/21/2877655
- خواجهسروی، غلامرضا (1390)، سیاست و حکومت در جمهوری اسلامی ایران، تهران، دانشگاه امام صادق (ع).
- دارابی، علی (1394)، «طبقه متوسط جدید و توسعه سیاسی در ایران پس از انقلاب اسلامی»، مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال هشتم، شماره اول، زمستان.
- دال، رابرت و بریکنر، بروس استاین (1394)، تحلیل سیاسی مدرن، ترجمه حمیرا مشیرزاده، تهران، فرهنگ جاوید.
- دلاپورتا، دوناتلا و دیانی، ماریو (1384)، مقدمهای بر جنبشهای اجتماعی، ترجمه محمدتقی دلفروز، تهران، کویر.
- دورماگن، ژان ـ ایو و موشار، دانیل (1397)، مبانی جامعهشناسی سیاسی، ترجمه عبدالحسین نیکگهر، تهران، نشر آگه.
- رحیمی، حسن (1400)، تحولات سیاسی ـ امنیتی ایران پس از انقلاب اسلامی (1368-1400)، همدان، دانشگاه بوعلیسینا.
- رضایی، محمد (1394)، شکافهای جامعۀ ایرانی، تهران، آگاه.
- روشه، گی (1393)، مقدمهای بر جامعهشناسی عمومی، ترجمۀ هما زنجانیزاده، تهران، سمت.
- ریتزر، جورج (1386)، نظریۀ جامعهشناسی در دوران معاصر، ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران، علمی.
- سعیدی، محمدرضا (1391)، درآمدی بر مشارکت مردمی و سازمانهای غیردولتی، تهران، سمت.
- سمیعی، محمد (1398)، نبرد قدرت در ایران؛ چرا و چگونه روحانیت برنده شد؟، تهران، نشر نی.
- صادقی فسایی، سهیلا، عرفانمنش، ایمان (1394)، «مبانی روششناختی پژوهش اسنادی در علوم اجتماعی»، راهبرد فرهنگ، شماره 29، بهار 1394.
- عظیمی دولتآبادی، امیر (1387)، منازعات نخبگان سیاسی و ثبات سیاسی در جمهوری اسلامی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- عیوضی، محمدرحیم (1385 الف)، جامعهشناسی سیاسی اپوزیسیون در ایران، تهران، نشر قومس.
- عیوضی، محمدرحیم (1385 ب)، مشارکت سیاسی در جمهوری اسلامی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- علیپور گرجی، محمود (1393) گفتمانهای سیاسی در جمهوری اسلامی ایران، تهران، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- غفاری، مسعود و قاسمی، علیاصغر (1385)، «نقش جنبش جوانان شهری در گذار به دموکراسی در ایران 1380 – 1350»، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره 24، تابستان 1385.
- غلامرضا کاشی، محمد جواد (1379)، جادوی گفتار؛ ذهنیت فرهنگی و نظام معانی در انتخابات دوم خرداد، تهران، مؤسسه فرهنگی آینده پویان تهران.
- فوزی، یحیی و رمضانی، ملیحه (1388)، «طبقۀ متوسط جدید و تأثیرات آن در تحولات سیاسی بعد از انقلاب اسلامی در ایران»، فصلنامۀ مطالعات انقلاب اسلامی، سال پنجم، شمارۀ 17، تابستان.
- فوزی، یحیی (1384)، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، جلد اول، تهران، مؤسسۀ چاپ و نشر عروج.
- فوکویاما، فرانسیس (1397)، نظم و زوال سیاسی، ترحمۀ رحمن قهرمانپور، تهران، روزنه.
- فی، برایان (1383)، پارادیمشناسی علوم انسانی، ترجمه مرتضی مردیها، تهران، پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.
- کریب، این (1397)، نظریههای مدرن در جامعهشناسی، ترجمۀ محبوبۀ مهاجر، تهران، سروش.
- گیدنز، آنتونی (1384)، جامعهشناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران، نشر نی.
- لارنا و دیگران، انریک (1389)، جنبشهای نوین اجتماعی، ترجمه محمدکمال سروریان و علی صبحدل، تهران، پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.
- لیپست، سیمور مارتین (1383)، دایرهالمعارف دموکراسی، ترجمۀ کامران فانی و دیگران، تهران، کتابخانۀ تخصصیِ وزارت امورخارجه.
- مارگتس، هلن و دیگران (1399)، آشفتگی سیاسی؛ شبکههای اجتماعی مجازی چگونه به کنش جمعی شکل میدهند، ترجمۀ محمد رهبری، تهران، کویر.
- میرترابی، سعید و میرعباسی، مهدی (1393)، «نقدی بر تحلیلهای طبقاتی مبتنی بر رفتار انتخاباتی طبقۀ متوسط جدید در انتخابات»، پژوهش سیاست نظری، شمارۀ پانزدهم، بهار و تابستان.
- میلبرث، لستر و گوئل، لیل، (1386)، مشارکت سیاسی، ترجمه رحیم ابوالحسنی، تهران، نشر میزان.
- هاوتن، دوید پاتریک، روانشناسی سیاسی، ترجمه علیاشرف نظری و شهرزاد مفتوح، تهران، قومس.
- lang, Sabine (2013), NGOs, Civil Society, and the Public Sphere, cambridge university press.
- Norris, Pippa (2002), Democratic Phoenix, Reinventing political activism, New York, Cambridge University Press.