,
نوع مقاله : علمی - پژوهشی
10.29252/piaj.2023.231608.1393
چکیده
قانون اساسی مشروطه و متمم آن نمود منازعه عملی و فکری نیروهای متکثر اجتماعی در دوره مشروطه بود. هدف از نگارش این مقاله فهم این منازعه بر محور مفهوم خیر عمومی و یافتن آثار، نشانهها و نتایج این منازعه در قانون اساسی مشروطه بود. کنشگران دوره مشروطه چه دریافتی از مفهوم خیر عمومی داشتند و نزاع میان تفسیرهای خیر عمومی چه بازتابی در قانون اساسی مشروطه یافت؟ بنابر روششناسی اسکینر شکست ایران از روس، آشنایی ایرانیان با جهان جدید و واگذاری امتیازات به بیگانگان زمینههای تحول مفهوم خیر را فراهم کرد. نویسندگان متون با ارائه تفسیرهای خود از مفهوم خیر، در طرد، نفی و نزاع با دیگر کنشگران، مقصود خود را دنبال میکردند. یافتهها نشان میدهد منازعه اصلی میان سه نیروی اجتماعی شامل روشنفکران، علمای طرفدار مشروطه و علما و دولتمردان مخالف مشروطه بود، هر کدام از منظر پایگاه اجتماعی و منافع طبقه خود دریافتی از مفهوم خیر عمومی داشتند و مقصود هر کدام جای دادن تفسیر خود در قانون اساسی مشروطه بود. نتیجه این جدال سهپاره شدن قانون اساسی مشروطه در قالب خیر سلطنت، خیر شریعت و خیر ملت بود.
منابع
- احتشامالسلطنه (۱۳۶۷)، خاطرات احتشامالسلطنه، به کوشش سیدمحمد موسوی، تهران، انتشارات زوار، چاپ دوم.
- آدمیت، فریدون و هما ناطق (۱۳۵۶ش)، افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی در آثار منتشر نشده دوره قاجار، تهران، انتشارات آگاه، چاپ اول.
- آدمیت، فریدون (۱۳۶۳)، فکر دموکراسی اجتماعی در نهضت مشروطیت ایران، تهران، انتشارت پیام، چاپ شوم.
- ارسطو (۱۳۶۴ش)، سیاست، ترجمه حمید عنایت، تهران، انتشارات سپهر، چاپ چهارم.
- اسدالله بن عبدالغفار، خصایصالملوک، در زرگرینژاد، غلامحسین (۱۳۹۵)، سیاستنامههای قاجاری، جلد اول، تهران، نگارستان اندیشه، چاپ دوم.
- اسدآبادی، سیدجمال (۱۳۶۰)، نامههای سیدجمال اسدآبادی، به کوشش ابوالحسن جمالی اسدآبادی، تهران، امیرکبیر، چاپ سوم.
- اسکینر، کوئینتن (۱۳۹۷ش)، هابز و آزادی جمهوریخواهانه، ترجمه هرمز همایون پور، تهران، نشر فرهنگ جاوید، چاپ اول.
- اشرف، احمد و علی بنوعزیزی (۱۳۸۸)، طبقات اجتماعی دولت و انقلاب در ایران، ترجمه سهیلا ترابی فارسانی، تهران، انتشارات نیلوفر، چاپ دوم.
- الکیالی، عبدالوهاب (۱۹۹۰م) الموسوعه السیاسیه، جلد۳، بیروت، الموسسه العربیه للدراسات و النشر.
- بودنهایمر، ادگار و همکاران (۱۳۸۱ش)، حق و مصلحت، ترجمه محمد راسخ، تهران، طرح نو، چاپ اول.
- امانت، عباس (۱۳۸۳ش)، قبله عالم(ناصرالدینشاه قاجار و پادشاهی ایران)، ترجمه حسن کامشاد، تهران، نشر کارنامه، چاپ اول.
- بینام، " مشکوه محمدیه"، در زرگرینژاد، غلامحسین (۱۳۹۸)، سیاستنامههای قاجاری، جلد اول، تهران، نگارستان اندیشه، چاپ دوم.
- تاران، رضا و سیدعلی میرموسوی (۱۴۰۱)، شکلگیری مفهوم خیر ملت(عمومی) در ایران معاصر، مجله پژوهشهای سیاسی و بینالمللی، شماره ۶۹.
- تذکره الغافل و ارشاد الجاهل (۱۳۲۶ق)، نسخه خطی، بیجا.
- حاج میرزا آقاسی، چهارفصل سلطانی، در زرگرینژاد، غلامحسین (۱۳۹۸)، سیاستنامههای قاجاری، جلد اول، تهران، نگارستان اندیشه، چاپ دوم.
- رسولزاده، محمدامین (۱۳۷۷)، گزارشهایی از انقلاب مشروطیت ایران، ترجمه رحیم رئیسنیا، تهران، انتشارات شیرازه، چاپ اول.
- دولتآبادی، یحیی (۱۳۶۲ش)، حیات یحیی، جلد اول، تهران، نشر عطار، چاپ چهارم.
- سلطانی، سیدناصر (۱۳۹۹)، «پیدایش امر عمومی در دوران مشروطیت»، نشریه: مطالعات حقوقی (علوم اجتماعی و انسانی شیراز)، دوره ۱۲، شماره ۱.
- شمیم، علی اصغر (۱۳۸۹ش)، ایران در دوره سلطنت قاجار، تهران، بهزاد، چاپ دوم.
- طباطبایی، جواد (۱۳۸۰ش)، دیباچهای بر نظریه انحطاط ایران، تهران، نگاه معاصر، چاپ اول.
- طباطبایی، جواد (۱۳۹۵)، نظریه حکومت قانون در ایران، تهران، مینوی خرد، چاپ دوم.
- طالبوف، عبدالرحیم (۲۵۳۶شاهنشاهی)، کتاب سه جلدی احمد(در یک مجلد)، با مقدمه و حواشی باقر مومنی، تهران، شبگیر.
- فروغی، محمدعلی (۱۳۹۶)، حقوق اساسی(یعنی آداب مشروطیت دول)، به اهتمام علیاصغر حقدار، ترکیه، استانبول، چاپ دوم.
- فیرحی، داود (۱۳۹۴)، آستانه تجدد در شرح تنبیهالامه و تنزیهالملة، تهران، نشر نی، چاپ اول.
- فیرحی، داود (۱۳۹۹ش)، مفهوم قانون در ایران معاصر، تهران، نی، چاپ اول.
- کدیور، محسن (۱۳۸۷)، سیاستنامهی خراسانی، تهران، غزال، چاپ دوم.
- کسروی، احمد، (۱۳۶۳)، تاریخ مشروطه ایران(جلد اول)، ایران، امیرکبیر، چاپ شانزدهم.
- کرزن، لرد (۱۳۴۹ش)، ایران و قضیه ایران، جلد اول و دوم، ترجمه غ. وحید مازندرانی، تهران، انتشارات علمی فرهنگی، چاپ اول.
- کشفی دارابی، سیدجعفر (۱۳۸۱ش)، تحفهالملوک، جلد ۱و ۲، تحقق عبدالوهاب فراتی، قم، بوستان کتاب، چاپ اول.
- کرمانی، میرزا آقاخان (۲۰۰۰ میلادی)، سه مکتوب، به کوشش بهرام چوبینه، بیجا.
- کلوسکو، جورج (۱۳۹۷)، تاریخ فلسفهی سیاسی(دوران کلاسیک)، جلد ۲ ، ترجمهی خشایار دیهمی، چاپ اول.
- عدل، مصطفی(منصورالسلطنه) (۱۳۲۷)، حقوق اساسی یا اصول مشروطیت، بیجا.
- محلاتی غروی، اسماعیل، الئالی المروبوطه فی وجوب المشروطه، در کتاب رسایل مشروطیت؛ مشروطه به روایت موافقان و مخالفان، جلد دوم (۱۳۹۰)، تنظیم از غلامحسین زرگری نژاد، تهران، انتشارات موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
- محمدصادق مروزی خراسانی، تحفه عباسی، در زرگری نژاد، غلامحسین (۱۳۹۸)، سیاستنامه های قاجاری، جلد اول، تهران، نگارستان اندیشه، چاپ دوم.
- محمدصادق مروزی خراسانی، شمیم عباسی، در زرگری نژاد، غلامحسین (۱۳۹۸)، سیاستنامههای قاجاری، جلد اول، تهران، نگارستان اندیشه، چاپ دوم.
- میرزا یوسف مستشارالدوله (۱۳۸۲)، یک کلمه، به کوشش سیدصادق فیض، تهران، کانونچاپ، چاپ اول.
- ملکمخان ناظمالدوله (۱۳۸۱)، دفتر تنظیمات، در حجتالله اصیل، ۱۳۸۱، رسالههای میرزا ملکمخان، تهران، نی، چاپ اول.
- مرادخانی فردین و مرضیه صادقیان (۱۳۹۷)، مفهوم حقوق مشترکه نوعیه در اندیشهی نائینی، فصلنامه جستارهای تاریخی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال نهم ، شماره اول
- المیرزا القمی (۱۳۷۱ش)، جامع الشتات فی أجوبة السؤالات، با تحقیق مرتضی رضوی، تهران کیهان، جلد اول، چاپ اول.
- نائینی، محمدحسین (۱۳۷۸)، تنبیهالامه و تنزیهالملة، با مقدمه و توضیحات محمود طالقانی، تهران، چاپ نهم.
- نوری، شیخ فضلالله (۱۳۶۲)، رسائل، اعلامیهها، مکتوبات، و روزنامه شیخ فضلالله نوری، جلد اول، گردآورنده: محمد ترکمان، تهران، موسسه خدمات فرهنگی، چاپ اول.
- نجمآبادی، هادی، (۱۳۸۸)، تحریرالعقلا، به کوشش سیفالدین نجمآبادی، بیجا.
Skinner, Quentin (2002), visions of political (Regarding method), volum1, Cambridge