استثناگرایی ایرانی و نقش آن در روابط خارجی ایران

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

گروه روابط بین الملل، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبائی

10.29252/piaj.2023.229831.1322

چکیده

ایران بازیگری خاص با رفتارهایی خاص‌تر در نظام بین‌الملل است؛ بر اساس مطالعات پایلوت انجام‌شده توسط نگارنده، به‌نظر می‌رسد که ایرانیان از دیرباز تاکنون نگاه ویژه‌ای به خود و به نظم جهانی دارند چنان‌چه گویی می‌توان از استثناگرایی ایرانی سخن به‌میان آورد. از این‌رو، سوال اصلی این پژوهش آن است که استثناگرایی ایرانی واجد چه مولفه‌هایی است و چه تأثیری بر روابط و سیاست خارجی آن می‌گذارد. برای یافتن پاسخی درخور به این پرسش با استفاده از روش‌های پژوهشی تفسیری و تحلیل‌محتوای کیفی با رویکرد جهت‌دار، اندیشه‌ها و باورهای پادشاهان، رهبران و اندیشمندان دوران مختلف مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. از یک چارچوب مفهومی برگرفته از دیدگاه‌های آیت‌الله شهید مرتضی مطهری نیز برای جهت‌دادن به پژوهش بهره‌گرفته شده است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که استثناگرایی ایرانی شامل مولفه‌هایی چون «مرکزیت ایران در جهان»، «ایده جانشینی خدا»، «ایده شاهی یا رهبری آرمانی»، «آموزه ثنویت: پیروزی نهایی خیر (ایران) بر شر (دشمنان و اهریمنان)»، «ضرورت قدرت‌یابی» و «رهبری دیگر ملت‌ها» است که این مولفه‌ها به‌نوبه خود رفتار خاصی را در روابط خارجی به جمهوری اسلامی ایران دیکته می‌کنند و آن را به یک امر قدسی مبدل می‌سازند. ماهیت قدسی در روابط خارجی باعث می‌شود که ایران بازیگری خاص، سرسخت و متفاوت باشد و رفتارهای آن گاهی غیرمتعارف به‌نظر برسد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Iranian Exceptionalism and Its Effects on Tehran’s Foreign Relations

نویسنده [English]

  • Saeed Shokoohi
Department of International Relations, Faculty of Law and Political Sciences, Allameh Tabataba'i University
چکیده [English]

Iran is a unique actor with specific behaviors in the international system. The paper's main question is what are the main elements of Iranian exceptionalism and what are its effects on Iran’s foreign relations? To answer the question, mixed methodology, a combination of interpretive method and directed qualitative content analysis, has been utilized to interpret Iran's outstanding political and thought figures throughout history. Besides, a conceptual framework has been adopted based on the late Morteza Motahari’s viewpoint on Worldview. The findings of the paper demonstrate that crucial principles of Iranian Exceptionalism are: the “Centrality of Iran in the World”, “Representing the God on earth”, “Ideal king/leader idea”, and “‌Believing in the eternal triumph of the Good (Iran) against the Evil (Its enemies)”, “Necessity of Empowerment”, and “ Heavenly mission to lead other nations”. These specific characteristics, combined together, turn International relations realms into a scene of sacred political actions, in which Iran has the mission and transcendental duty to fight the Evils, till the final triumph. What mainstream theories find odd and somehow irrational Iranian behavior, is completely rational, understandable, and predictable via this conceptual framework.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iranian Exceptionalism
  • Iran
  • Airyanem Vaejah
  • Xvaniratha
  • Iran’s Foreign Relations
  •  

    منابع

    • پرتو، ابوالقاسم(1373)، اندیشه‌های فلسفی ایرانی، تهران: انتشارات اساطیر.
    • پولادی، کمال (1387)، تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام و ایران، تهران: نشر مرکز.
    • ثلاثی، محسن (1389)، جهان ایرانی و ایران جهانی، تهران: نشر مرکز.
    • دیلم صالحی، بهروز (1384)، از نظم سیاسی تا نظم کیهانی در اندیشه ایرانی، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
    • رستم‌وندی، تقی (1388)، اندیشه ایرانشهری در عصر اسلامی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
    • سریع‌القلم، محمود (1389)، فرهنگ سیاسی ایران، تهران: فرزان.
    • سودآور، ابوالعلا (1383)، فره ایزدی در آیین پادشاهی ایران باستان، آمریکا: انتشارات میرک.
    • شکوهی، سعید (۱۳۹۳)، «نگرش قدسی به سیاست و تأثیر آن بر نگاه امام خمینی به روابط خارجی»، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، دوره ۸، شماره ۲۶، صص: ۱۵۱-۱۷۲.
    • طباطبایی، سید جواد (1385)، درآمدی بر تاریخ اندیشه سیاسی در ایران، تهران: انتشارات کویر.
    • فارابی، ابونصر (1354)، اندیشه‌های اهل مدینه فاضله، تهران: شورای عالی فرهنگ و هنر.
    • فردوسی، ابوالقاسم (1373)، شاهنامه، تهران: نشر قطره.
    • فردوسی، ابوالقاسم (1392)، شاهنامه، قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
    • فره‌وشی، بهرام (۱۳۸۷)، ایرانویج، تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه.
    • قاضی مرادی، حسن (1378)، در پیرامون خودمداری ایرانیان، تهران: انتشارات ارمغان.
    • کتیبه‌های پهلوی. (1381)، ترجمه داریوش اکبرزاده، تهران: پازینه.
    • مجتبایی، فتح‌الله (1352)، شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان، تهران: انتشارات انجمن ایران باستان.
    • مرادی غیاث آبادی، رضا (1380)، کتیبه‌های هخامنشی، تهران: انتشارات نوید.
    • مرتضوی، منوچهر (1372)، فردوسی و شاهنامه، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    • مسکوب، شاهرخ (1381)، تن پهلوان و روان خردمند، تهران: انتشارات طرح نو.
    • مطهری، مرتضی(1386)، مقدمه ای بر جهان‌بینی اسلامی(جلد دوم: جهان‌بینی توحیدی)، تهران: انتشارات صدرا.
    • مطهری، مرتضی(1378)، یادداشت‌های شهید مطهری(جلد دوم)، تهران: انتشارات صدرا.
    • مقصودی، مجتبی و تیشه­یار، ماندانا (1388)، تمدن ایرانی؛ فراسوی مرزها، تهران: انتشارات تمدن ایران.
    • موسوی خمینی، سید روح الله(1383)، صحیفه امام خمینی، قم: موسسهتنظیم و نشر آثار امام خمینی (س).
    • مینوی خرد. (1364)، ترجمه تفضلی، تهران: نشر توس.
    • نظام الملک، خواجه (1347)، سیرالملوک، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    • یسنا (1356)، ترجمه ابراهیم پورداوود، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    • Dambek, Emma (2018), The Exceptionalism of the 1979 Iranian Revolution: Religion and Diplomacy”, Eastern Illinois University, available at: https://www.eiu.edu/historia/11Historia2018EDambek.pdf
    • Gnoli, Gherardo (1989), The Idea of Iran: An Essay on Its Origin, Italy: Istituto Italiano Per Il Medio Ed Estremo Oriente.
    • Jackson William (1928), Zoroastrian Studies. New York: Colombia University.
    • Litvak, Meir (2020), “God’s Favored Nation”: The New Religious Nationalism in Iran", Religions, Vol. 11, No. 10: 541.
    • Mesbahi, Mohiaddin (2011), “Free and Confined: Iran and the International System”, Iranian Review of Foreign Affairs, Vol. 2, No. 5, pp. 9-34.
    • Moshirzadeh, Homeira (2010), “Domestic Ideational Sources of Iranian Foreign Policy”, Iranian Review of Foreign Affairs,  1, No.1.
    • Nafissi, Mohammad (2016), “Iranian Exceptionalism and Twelver Shi‘ism”, Iranian Studies, 49:5, 753-789.
    • Ramazani, Rouhollah K. (2010), “Reflections on Iran’s Foreign Policy: Spiritual Pragmatism”, Iranian Review of Foreign Affairs,   1, No. 1.