نویسندگان
دانشگاه فردوسی مشهد
,
نوع مقاله : علمی - پژوهشی
10.29252/piaj.2021.101838
چکیده
دولت و بازار به عنوان دو نهاد سیاسی و اقتصادی در ایران معاصر و به ویژه در دوره جمهوری اسلامی روابط متغیری را تجربه کرده اند. در دهه نخست دولت در چارچوب نظام اقتصاد متمرکز تلاش کرد از میزان نفوذ و قدرت بازار سنتی در عرصههای سیاسی و اقتصادی بکاهد. اما با ورود به دهه دوم و آغاز دوران ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی این مناسبات تا حد زیادی متحول گردید. این تغییر بیش از هر چیز متأثر از اتخاذ سیاست تعدیل اقتصادی در دولت نخست وی بود که زمینه های قدرت یابی و استیلای جناح راست سنتی و بازار در عمده ترین نهادها و مراجع قدرت و اقتدار کشور را فراهم نمود. اما به تدریج و به ویژه از سال 1372 زمینه های اختلاف میان دولت وی و جناح بازار فراهم و به تقابل آنها انجامید. سوال اصلی این مقاله چگونگی تاثیر سیاست های اقتصادی بر تعامل دولت و بازار در دولت اول و دوم هاشمی رفسنجانی است. فرضیه نویسندگان این است که اگرچه در دولت اول هاشمی با اجرایی شدن سیاست های لیبرالی، سرمایه داری تجاری و سنتی در پیوند با دولت توانستند منافع خویش را تأمین نمایند، اما سیاست های جدید اقتصادی دولت دوم، شکلگیری طبقه سرمایه دار صنعتی، ورود سرمایه گذاری خارجی به کشور، تورم، تغییر در نظام توزیع و ایجاد فروشگاه های زنجیرهای موجب دگرگونی آشکاری در روابط میان دولت و بازار شد.
- اجلالی، پرویز (1391)، نظریة برنامهریزی مارکسگرا : تطور اندیشة برنامهریزی در آراء مارکس گرایان، برنامهریزی رفاه و توسعه اجتماعی، دوره 4، شماره 129.
- احتشامی، انوشیروان (1378)، سیاست خارجی ایران در دوران سازندگی، ترجمه ابراهیم متقی، زهره پوستین چی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- احمدی امویی، بهمن (1385)، اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی ایران. تهران: گام نو.
- امیرحمدی، هوشنگ (1374)، «ارزیابی عملکرد برنامه اول و چالش های برنامه دوم»، اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شمارههای 91-92.
- آرمان، بهمن (1373)، خصوصیسازی خسته در ابتدای راه، مجلس و پژوهش، شماره (7).
- آقاجانی، زهرا و همکاران (1390)، صد نکته درخصوص توزیع و شرکتهای زنجیرهای، موسسه پژوهشهای بازرگانی، شماره 83.
- بحرانی، محمدحسین (1388)، طبقه متوسط و تحولات سیاسی در ایران معاصر(1320-1380). تهران: آگاه.
- بشیریه، حسین(1381)، دیباچه ای بر جامعه شناسی سیاسی ایران در دوره جمهوری اسلامی. تهران: نگاه معاصر.
- بهداد، سهراب (1385)، «اقتصاد سیاسی برنامه ریزی اسلامی در ایران». در هوشنگ امیر احمدی و منوچهر پروین، ایران پس از انقلاب، ترجمه علی مرشدی زاده، چاپ دوم، تهران: انتشارات باز.
- تقوی، مهدی، اقتصاد سیاسی بینالملل، تهران: پژوهشکده امور اقتصادی، 1379.
- حسینی، شمسالدین؛ شفیعی افسانه و خانی، داود (1392)، نقش و جایگاه دولت در اقتصاد از نظریه تا عمل (با تاکید بر سیاستهای کلی اصل (44) قانون اساسی). تهران: پیک نور.
- حکیمیان، حسن؛ مشاور، زیبا (1383)، اقتصاد سیاسی گذار در خاورمیانه، ترجمه عباس حاتمی زاده. تهران: کویر.
- خاتم، اعظم(1382)، بازار و مرکزیت شهر، گفتگو، شماره 14.
- دلفروز، محمدتقی (1393)، دولت و توسعه اقتصادی، اقتصاد سیاسی توسعه در ایران و دولتهای توسعه گرا. تهران: آگاه.
- رزاقی، ابراهیم (1376)، «اثر خصوصیسازی بر امنیت و ثبات اجتماعی در ایران». اطلاعات سیاسی اقتصادی. شماره 11 .
- روزنامه رسالت 8 /9/1373.
- روزنامه رسالت، 1/10/1373.
- روزنامه رسالت، 13/12/1373.
- روزنامه رسالت، 8/10/1373.
- روزنامه رسالت،1/10/1373.
- روزنامه همشهری، 12/11/1373.
- روزنامه همشهری، 13/10/1373.
- روزنامه همشهری، 13/12/1373.
- روزنامه همشهری، 13/12/1373.
- ریتزر، جورج (1389)، مبانی نظریه جامعهشناسی معاصر و ریشههای کلاسیک آن، ترجمه شهناز مسمی پرست، تهران: ثالث.
- زیبا کلام، صادق (1387)، هاشمی بدون روتوش، گفتگو با هاشمی، تهران: انتشارات روزنه.
- سازمان برنامه و بودجه (1368)، پیوست قانون برنامه اول توسعه اقتصادی اجتماعی فرهنگی ج.ا.ا.، تهران: سازمان برنامه و بودجه.
- سفیری، مسعود (1378)، حقیقتها و مصلحتها. تهران: نشر نی.
- سمیعی، علیرضا (1386)، دولت مطلقه مدرن و نوسازی اقتصادی- اداری در ایران (1376-1304). دولت مدرن در ایران به اهتمام رسول افضلی، قم: انتشارات دانشگاه مفید.
- سید امامی، کاوس (1384)، «ریشههای لیبرالیسم اقتصادی و نومحافظهکاری در اندیشه نو محافظه کاران »، دانش سیاسی، شماره 1.
- سینایی، وحید؛ زمانی، سمیه (1391)، «بررسی نقش دولت و مجلس در تغییرات سیاست های اقتصادی ایران؛ مطالعه موردی: برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی» (1368-1372)، دوفصلنامه دانش حقوق اقتصادی( دانش و توسعه سابق)، دوره 19، شماره2.
- شادلو، عباس (1381)، تکثرگرایی در جریان اسلامی. تهران: نشر وزرا.
- عظیمی دولتآبادی، امیر (1387)، منازعات نخبگان سیاسی و ثبات سیاسی در جمهوری اسلامی ایران. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- قبادزاده، ناصر (1381)، روایتی آسیب شناختی از گسست نظام و مردم در دهه دوم انقلاب. تهران: فرهنگ گفتمان.
- قدیریاصلی، باقر (1385)، «نگاهی به سیاستهای اقتصادی دولت». اطلاعات سیاسی اقتصادی، دوره 21، شمارههای 3و4.
- کدی، نیکی (1383)، نتایج انقلاب ایران، ترجمه مهدی حقیقت خواه. تهران : نشر قومس.
- کردزاده کرمانی (1380)، اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی. تهران: مرکز چاپ و نشر وزارت امور خارجه.
- کلارک، باری (1389)، اقتصاد سیاسی تطبیقی، ترجمه عباس حاتمی. تهران: نشر کویر.
- گری، جان (1379)، فلسفه سیاسی هایک، ترجمه خشایار دیهیمی؛ تهران: انتشارات طرح نو.
- مصلینژاد، غلامعباس(1384)، دولت و توسعه اقتصادی در ایران. تهران: نشر قومس.
- مؤمنی، فرشاد (1386)، اقتصاد ایران در دوران تعدیل ساختاری. تهران: نقش و نگار.
- نبوی، حسین (1383)، خاطرات قدیریان. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- نیلی، مسعود (1376)، اقتصاد ایران. تهران موسسه عالی پژوهش و برنامه ریزی اقتصادی.
- هادی زنوز، بهروز (1384)، «فقر و نابرابری درآمد در ایران». فصلنامه رفاه اجتماعی،شماره
- یزدی، ابراهیم (1379)، سه جمهوری. تهران: جامعه ایرانیان.
- Ehteshami, A. (1995). After Khomeinism. London and New York: Rut ledge press.
- Hakimian, H. & Karshenas, M. (2000). Reform and reconstruction in Iran ( in the economy of Iran dilemmn of an slamic state). Edited by Parvinalizade , London: New York I.B.Tauris: New York.
- J.H.(2000)The GlobalizationSyndrome:Transformatio and Resistance, the princeton university press.