نسبت دین و سیاست در اندرزنامه‌های اردشیربابکان و نیکولو ماکیاولی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه شهید چمران اهواز

2 استادیار علوم سیاسی دانشگاه شهید چمران اهواز

3 استادیار گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد

10.29252/piaj.2022.225585.1197

چکیده

حقیقت و ماهیت رابطۀ دین و قدرتِ سیاسی یکی از مسائل مهم در باب نظام فکر و عملِ سیاسیِ دورۀ ساسانی است. این پژوهش کوششی مقدماتی در ارزیابی دقیق‌ترِ رابطۀ پیچیده و چندلایۀ دین و سیاست در اندیشۀ سیاسی ایرانِ ساسانی با تحلیلِ تطبیقی رابطۀ دین و سیاست در کتاب عهد اردشیر و آرای ماکیاولی است. در این مقاله با روشی مقایسه‌ای و نیز با کاربست روش اسکینر در فهم منطق درونی متون، رسالۀ عهد اردشیر را با تمرکز بر انگاره‌های دینی-سیاسی آن در تطابق با آرای ماکیاولی در شهریار و گفتارها مورد مطالعه قرار دادیم. بررسی ما نشان می‌دهد که اگر «کارکردهایِ سیاسیِ دین»، «ضرورت بازآرائیِ دین» و «‌تقدم مصلحت بر اخلاق» در نگاه ماکیاولی به رابطه دین و سیاست را معیار قرار دهیم، عهد اردشیر متضمن تمامی این عناصر در نگاه به دین در سیاست است. از این‌رو می‌توان این اثر را دربردارندۀ طرحی نظری از چگونگی و دقایقِ رابطۀ دین و سیاست دانست. اردشیر در عمل و نظر از همان آغازِ یکداستان کردن ایرانیان به استفاده از ابزار دین و دقائق آن بدانسان که ماکیاولی سده‌ها بعد اندیشیده بوده است، اما به سبب فقدان مقدمات فکری و تاریخی، نمی‌توانسته همچون ماکیاولی نظریه‌پرداز دوران گذار باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Relationship between Religion and Politics in the Letters of Ardeshir Babakan and Niccolo Machiavelli

نویسندگان [English]

  • Sara Najafpour 1
  • ali TadayyonRad 2
  • Najmedin Gilani 3
1 assistant professor of political science, shahid chamran university of ahvaz
2 assistant professor of political science, shahid chamran university of ahvaz
3 Assistant Professor- Department of History- Ferdowsi University Of Mashhad (FUM)
چکیده [English]

The truth and nature of the relationship between religion and political power is one of the important issues regarding the system of political thought and action of the Sassanid period. This research is a preliminary attempt to more accurately evaluate the complex and multifaceted relationship between politics and religion in the political thought of Sassanid Iran with a comparative analysis of the relationship between religion and politics in the book of Ardashir and Machiavelli's views. In this article, with a comparative method and also using Skinner's method in understanding the internal logic of texts, we have studied the treatise of Ahd-e-Ardashir  focusing on its religious-political ideas in accordance with Machiavelli's views on The prince and Discourses. Our study shows that if we measure the "political functions of religion", "the necessity of rearranging religion" and "the precedence of expediency over morality" in Machiavelli's view of the relationship between religion and politics, Ardashir's covenant includes all these elements in the view of religion in politics. And therefore this work can be considered as a theoretical plan of how and the minutes of the relationship between religion and politics. Ardeshir had thought in practice and opinion from the very beginning of unifying the Iranians using the tools of religion and its details, but due to the lack of intellectual and historical background, he could not be a theorist of the transition like Machiavelli.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ardeshir Babakan
  • ethics
  • religion
  • politics
  • Machiavelli
  • expediency
  •  

    منابع

    • ابن‌ندیم، محمدبن اسحاق (1381)، الفهرست، ترجمه محمد رضا تجدد، تهران: اساطیر.
    • احمدوند، شجاع، احمدرضا بردبار (1398)، «مبانی دینی ‌دولت در ایران باستان از دوره اساطیری تا دولت هخامنشی»، دولت‌پژوهی، دوره 5، شماره 19، صص 81-106.
    • اخلاق، سید حسن (1388)، «فارابی و ماکیاولی»، فصلنامه آینه معرفت، دوره7، شماره 19، صص145-173.
    • اردشیر بابکان (1369)، کارنامه اردشیر بابکان، به کوشش محمدجواد مشکور، تهران: دنیای کتاب.
    • اردشیر بابکان (1348)، عهد اردشیر، ترجمه محمدعلی امام شوشتری، تهران: انجمن آثار ملی.
    • اسپریگنز، توماس (1370)، فهم نظریه‌های سیاسی، ترجمه فرهنگ رجایی، تهران: انتشارات آگاه.
    • اسکینر، کوئنتین (1380)، ماکیاولی، ترجمه عزت الله فولادوند، تهران: طرح نو.
    • اسلامی، روح‌الله؛ محدثه جزایی (1398)، «تحلیل تداوم سازه ها و ساختارهای سیاست ایرانشهری در اندرزنامه های ایرانی و اسلامی: مطالعه موردی عهد اردشیر و سیاستنامه خواجه نظام الملک طوسی»، دوفصلنامه پژوهش سیاست نظری، شماره 25، صص1-27.
    • اشتراوس، لئو (1381)، فلسفه سیاسی چیست؟، ترجمه فرهنگ رجایی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    • اطمینان، خدیجه (1388)، «ماکیاولیسم و مشابهت‌های مندرج در کلیله و دمنه و مرزبان‌نامه با آن»، مجلۀ پیک نور، سال هفتم، شماره 1، صص 22-31.
    • اطهری، سیدحسین؛ موسی‌الرضا حسینی‌گاج (1391)، «کالبد شکافی زوال و انحطاط سیاسی از دیدگاه ابن‌خلدون و ماکیاولی»، مجله دانش سیاسی و بین الملل، سال اول، شماره سوم، پاییز 1391، صص1-22.
    • افروغ، سهراب‌علی؛ سعید اسلامی و کمال پولادی (1399)، «بررسی تطبیقی اندیشه ورزی سیاسی غزالی و ماکیاولی»، فصلنامه سیاست متعالیه، سال 8، شماره 13، صص140-156 DOI: 10.22034/sm.2021.101235.1321
    • انصافی، مصطفی؛ شجاع احمدوند (1398)، «دین و دولت در عهد ساسانی: درآمدی بر الهیات سیاسی زرتشت»، رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، دوره 11، شماره 1، صص34-57.
    • ایمانپور، محمدتقی (1371)، «مبانی نفوذ و مقام روجانیون زرتشتی در دوره ساسانی»، مجله تخصصی زبان و ادبیات دانشکده ادبیات و علوم انسانی (دانشکده ادبیات و علوم انسانی(مشهد))، دوره 25، شماره 1-2، صص 288-273.
    • بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین (2536)، تاریخ بیهقی، تصحیح علی‌اکبر فیاض، تهران: انتشارات مهتاب.
    • تفضلی، احمد (1376)، تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، به کوشش ژاله آموزگار،‌تهران: سخن.
    • جاحظ، عمروبن بحر (1914)، التاج فی اخلاق الملوک، ج۱، چاپ احمدزکی پاشا، قاهره.
    • جلیلیان، شهرام (1397)، تاریخ تحولات سیاسی ساسانیان،چ2، تهران: سمت.
    • جلیلیان، شهرام (1396)، نامه تنسر به گشنسپ، اهواز: دانشگاه شهید چمران.
    • جلیلیان، شهرام (1394)، «موقعیت جغرافیایی جنگ هرمزدگان؛ جنوب یا شمال؟»، دو فصلنامه تاریخ ایران، شماره 19، (پیاپی 5/77)، صص 68-27.
    • جلیلیان، شهرام (1400)، «ساسانیان روحانی تبار بودند»، تاریخ ایران، دوره 14، شماره پیاپی 31، صص 69-23.
    • جم، پدرام، (1398)، «آِیا ساسانیان روحانی تبار بودند؟)، پژوهشهای علوم تاریخی، دوره (11)، شماره (2)، صص 62- 43.
    • خرمشاد، محمدباقر، روح‌اله اسلامی (1392)، «فراز و فرود حکومتمندی در عصر ساسانیان: مطالعة موردی نامة تنسر، عهد اردشیر»، فصلنامه جستارهای سیاسی معاصر، سال چهارم، شمارة دوم، صص 1-26.
    • خسروی، زینب (1393)، تحول اندیشه سیاسی در دوران تاریخی ایران به استناد داده‌های باستان‌شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، دانشکده علوم انسانی.
    • خواجه نظام‌الملک (1399)، سیاستنامه، بر اساس نسخه هیوبرت دارک، به اهتمام هادی اکبر زاده، تهران: روزنه.
    • دریایی، توریج (1392)، ساسانیان، ترجمه شهرناز اعتمادی، تهران: توس.
    • دستمالچیان، مهدیه (1388)، نسبت دین و سیاست در ادیان ایران باستان با تکیه بر دوران هخامنشی و ساسانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
    • دهقانیان، جواد؛ ناصر نیکوبخت (1390)، «نقد اخلاق‌گرایی در کلیله و دمنه با نیم‌نگاهی به اندیشه‌های ماکیاولی»، فصلنامۀ نقد ادبی، سال چهارم، ش 14، صص133- 159.
    • دوشن‌گیمن، ژاک (1385)، دین ایران باستان، ترجمه: رویا منجم، تهران: علم.
    • رجائی، فرهنگ (1395)، تاریخ اندیشۀ سیاسی در شرق باستان، تهران: قومس
    • رضایی‌راد، محمدرضا (1378)، مبانی اندیشه سیاسی در خرد مزدایی، تهران: طرح نو.
    • رضوانیان، قدسیه؛ عفت سادات غفوری (1394)، «تبیین شکاف بین سیاست و اخلاق بر مبنای نظریه ماکیاولی با بررسی پند و اندرز در داستان شیر و گاو کلیله و دمنه»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، سال 7، شمارة 25، صص 41-58.
    • زمانی‌محجوب، حبیب (1387)، تعامل دین و حکومت در ایران باستان، تاریخ پژوهان، شماره 14، صص43-70.
    • زنر، آر.سی (1375)، طلوع و غروب زرتشتی گری، ترجمه تیمور قادری، تهران: انتشارات فکر روز.
    • شریعت، فرشاد؛ مهدی نادری باب اناری (1390)، «جدال اخلاق و سیاست در اندیشه خواجه نصیرالدین طوسی و نیکولو ماکیاولی»، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال 7، شماره 1، صص87-116.
    • شریعت، فرشاد (1387)، جان لاک و اندیشه آزادی، تهران: آگه.
    • شهبازی، شاپور (1389)، تاریخ ساسانیان؛ ترجمة بخش ساسانیان از کتاب تاریخ طبری و مقایسه آن با تاریخ بلعمی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    • صالحی، کورش؛ بیات ستاریان (1388)، «نقش روحانیان زرتشتی در ساختار جامعه ایران عصر ساسانی»، پژوهش های تاریخی، پاییز و زمستان ۱۳۸۸ شماره ۵، صص119-148.
    • طباطبایی، سیدجواد (1392)، خواجه نظام الملک طوسی: گفتار در تداوم فرهنگی ایران، تهران: مینوی خرد.
    • طباطبایی، سیدجواد (1377)، درآمدی فلسفی بر تاریخ اندیشه سیاسی در ایران، تهران: کویر.
    • طباطبایی، سیدجواد (1387)، جدال قدیم و جدید: از نوزایش تا انقلاب فرانسه، تهران:‌ ثالث.
    • طبری، محمدبن جریر (1352)، تاریخ طبری یا تاریخ الرسل و الملوک، ج2، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
    • عباسیان، احمد (1385)، فلسفه و آیین زرتشت، چ1، تهران: ثالث.
    • عبدالهی، فرشته (1369)، دین زرتشت و نقش آن در جامعه ساسانیان، چاپ اول، تهران: ققنوس.
    • فرای، ریچارد نلسون (1393)، میراث باستانی ایران، ترجمه مسعود رجب نیا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    • فردوسی، ابوالقاسم (1385)، شاهنامه‌ی فردوسی، بر اساس نسخه‌ی ژل‌مول، به کوشش عبدالله اکبریان راد، تهران: انتشارات الهام.
    • فرنبغ دادگی (1395)، بندهشن، ترجمه مهرداد بهار، ویراست دوم، چ5، تهران: توس.
    • قادری، حاتم (1384)، تاریخ اندیشه‌های سیاسی در اسلام و ایران، تهران: سمت.
    • قائم‌مقامی، سیدمحسن (1389)، «بررسی سیاست دینی هخامنشیان بر اساس کتیبه‌ها»، پژوهش‌های تاریخی، دوره 2، شماره 2، صص81-92.
    • کریستین‌سن، آرتور (1314)، وضع دولت و ملت و دربار در دوره شاهنشاهی ساسانیان، ترجمه مجتبی مینوی، تهران: چاپخانه مجلس.
    • کوثری، مسعود (1387)، «روش مقایسه ای» در: رهیافت و روش در علوم سیاسی، تهران: سمت.
    • کلوسکو، جورج (1391)، تاریخ فلسفه سیاسی از ماکیاولی تا منتسکیو، تهران: نی
    • ماکیاولی، نیکولو (1366)، شهریار، ترجمه داریوش آشوری، تهران: پرواز.
    • ماکیاولی، نیکولو (1388)، گفتارها، ترجمه محمدحسن لطفی،‌ تهران: خوارزمی.
    • ماکیاولی، نیکولو (1400)، شهریار، ترجمه محمود محمود، تهران: انتشارات نگاه.
    • مجتبائی، فتح‌الله (1389)، شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان، تهران: هرمس.
    • محمدی‌ملایری، محمد (1394)، تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی‌، تهران: توس.
    • مرتضوی، سیدخدایار (1388)، «کاوشی در روش شناسی تاریخ اندیشه سیاسی: مطالعه موردی نقد اسکینر بر روش‌شناسی قرائت متنی»، فصلنامه سیاست، دوره39، شماره1، صص285-304.
    • مرسلپور، محمد و حسین شیرمحمدی (1396)، «تأثیر اندرزهای اردشیر ساسانی بر سیاست نامه خواجه نظام الملک»، مجله مطالعات ایرانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، شماره 32، صص167-179.
    • مزداپور، کتایون و دیگران (1395)، ادیان و مذاهب در ایران باستان، تهران: سمت.
    • مسعودی، علی‌بن‌حسین (1365)، مروج الذهب و معادن الجوهر،ج1، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارات علمی‌ و ‌‌فرهنگی.
    • ‌مسکویه‌رازی، ابوعلی (1369)، تجارب‌الأمم، ترجمه ابوالقاسم امامی، تهران: انتشارات سروش.
    • نیبرگ، هنریک ساموئل (1383)، دین‌های ایران باستان، ترجمه: سیف‌الدین نجم‌آبادی، کرمان: انتشارات دانشگاه شهید باهنر کرمان.
    • هرتسفلد، ارنست (1381)، ایران در شرق باستان، ترجمه همایون صنعتی‌زاده، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    • هرسیج، حسین (1381)، «روش مقایسه‌ای: چیستی، چرایی و چگونگی به کارگیری آن در علوم سیاسی،» مجلّه دانشکده علوم اداری و اقتصادی دانشگاه اصفهان، 13، 1: 7-17. در: http://ensani.ir/fa/article/download/291105 (27/9/1400)
    • هگل، گ.و (2535)، عقل در تاریخ، ترجمه حمید عنایت، تهران: انتشارات علمی دانشگاه صنعتی.
    • یارشاطر، احسان، و دیگران (1380)، تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان، ترجمه حسن انوشه، ج3، تهران: انتشارات امیرکبیر.
    • Boyce, M., Chaumont, M. L., Bier, C.(2021) “ANĀHĪD,” Encyclopædia Iranica, I/9, pp. 1003-1011, available online at http://www.iranicaonline.org/articles/anahid (accessed on 2021-10-14).
    • Gariboldi,A.(2004) Astral Symbology on Iranian Coinage, East and West, Vol. 54, No. 1/4 (December 2004), pp. 31-53.
    • Ridolfi, R. (1963) The Life of Niccolo Machiavelli, London: Routledge