دیالکتیک مضاعف: ساخت‌یابی عقلانیت‌ سیاسی جوامع

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم سیاسی، دانشکده علوم اقتصادی و سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی تهران

2 دانشکده علوم اقتصادی و سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی تهران

چکیده

در باب عوامل تکوین و تداوم عقلانیت سیاسی خاصی در یک جامعه، در نظریه‌های اجتماعی، دو نوع تقابل در دو سطح جریان داشته‌است: تقابل فرهنگ/اقتصاد و ساختار/کارگزار. در سطح اول، رویکرد مارکسی بر تفوق اقتصاد و رویکرد وبری بر تفوق فرهنگ‌؛ و در سطح دوم، «ساختارگرایان» بر تعیین‌کنندگی ساختارها و «قصدگرایان» بر تعیین‌کنندگی کارگزاران تأکید دارند. در نظریة «ساخت‌یابی» آنتونی گیدنز تلاش شده است که با عبور از دوگانه‌پنداری ساختار/کارگزار، رابطة دیالکتیکی میان آن‌دو جایگزین رابطة تقابلی شود. در این نوشتار، پس از تبیین رویکردهای فوق، استراتژی تحلیلیِ «دیالکتیک مضاعف»‌ با تلقی سه ضلعی از ساختار (عین، ذهن و ارتباط) طرح شده‌است که در آن، منظر اقتصادمحور مارکسی و نگاه فرهنگ‌باور وبری با عناصری از نظریة ساخت‌یابی گیدنز با هم تلفیق شده است. به این ترتیب، برای بررسی عوامل تکوین و تداوم یک عقلانیت سیاسی در یک جامعه، باید از تأکید یک‌سویه بر اقتصاد یا فرهنگ و نیز ساختار یا کارگزار عبور نمود. لوکوموتیو جامعه از دو چرخ اقتصاد و فرهنگ تشکیل شده است که سیاست، موتور، و کارگزار‌ رانندة این لوکوموتیو ‌است. بنابراین، در این نوشتار به‌جای نگاه تقابلی، به‌بررسی دو نوع دیالکتیک درهم‌تنیده پرداخته شده است: الف) دیالکتیک ساختار-کارگزار؛ ب) دیالکتیک میان ساختارهای فرهنگی، اقتصادی و سیاسی، با وساطت عنصر کارگزارانه.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Double Dialectic: Structuration of the political Rationality of Societies

نویسندگان [English]

  • Mohammadreza Tajik 1
  • Mohammad Shafaghkhavati 2
1
2
چکیده [English]

About effecting factors on the genesis and persistence of certain political rationality in a society, social theories have been based on two types of contrasts on two levels: Conflict of culture and economy and conflict of structure and agent. At the first level, Marx's approach emphasizes on the economic supremacy and Weberian approach on the supremacy of culture. At the second level, structuralists emphasis on determination of structure and voluntarist insist on the determination of agents. Giddens Structuration theory is an attempt to cross the confrontation between structure and agent and emphasis on the dialectical relationship between them. In this paper, these approaches are explained and then, "double dialectic" approach has been suggested that in which Economic-Marxian perspective and Weberian culturalist approach combined with elements of the Giddens Structuration theory. Thus, in order to study the genesis and continuation of a political rationality in a society, one should avoid one-sided emphasis on the economy or culture and structure or agent. Locomotive of society is composed of two wheels of economy and culture, politics is the engine, and the agent is driver of this locomotive. So, in this article, instead of confrontation approach, two overlapping dialectic discussed: a) the dialectic of structure-agent; b) the dialectic between cultural, economic and political structures, with the mediation of the agent.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Political Rationalism
  • Mode of Production
  • Culture
  • Structure
  • Agent
  • Structuration
  • Double Dialectic