تأملی‌ در‌ اندیشه‌ی‌ سیاسی‌ دکتر‌ علی‌ شریعتی؛ تلاش‌ ناکام‌ در‌ تلفیق‌ سنت‌ و‌ مدرنیته

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه آزاد اسلامی، قم

چکیده

کنـکاش در اندیشـه‌ی سیاسـی دکتـر علـی شـریعتی حداقـل پیشـینه ای ۴۰سـاله دارد. حاصل ایـن کنـکاش، بـروز آرا و نظـرات مختلـف و گـه گاه متناقض دربـاره این اندیشـمند ایرانی اسـت. مناسـبات بیـن سـنت و مدرنیتـه، تـلاش شـریعتی بـرای تلفیـق آن دو، دسـتیابی به یـک الگوی جدیـد و بنیان‌گـذاری جامعـه ای آرمانـی بـر پایـه‌ی آن الگـو، از موضوعاتـی اسـت کـه بنیـان اندیشـه‌ی شـریعتی را تشـکیل داده اسـت. سـؤال اصلـی پژوهـش چنیـن اسـت: مهم‌تریـن دلیل شـریعتی بـرای ایجـاد گفتگـو میـان سـنت و مدرنیتـه چیسـت و ایـن تـلاش وی چـه سـرانجامی داشـت؟ ظاهـراً شـریعتی به‌دلیـل ازخودبیگانگی مردمـان جهان سـوم، به‌دنبال ایجاد هم‌سـوییو مکالمـه بیـن سـنت و مدرنیتـه بود. مقالـه در نظر دارد بـا توصیف و تحلیل اندیشـه‌ی شـریعتی و بـا اسـتفاده از روش تاریخی-جامعه‌شـناختی و بـر اسـاس نظریـه‌ی بحـران اسـپریگنز، صحت و سـقم ایـن فرضیـه را واکاوی کنـد. بررسـی‌های پژوهـش نشـان می‌دهـد که شـریعتی بـا ارائه‌ی گفتمان‌هـای پروتستانیسـم اسـلامی و بازگشـت به خویشـتن، در پی ایجاد هم‌سـویی بین سـنت و مدرنیتـه بـوده، هـرچنـد در دسـتیابی بـه ایـن هـدف چنـدان موفق نبوده اسـت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A reflection on the political thought of Dr. Ali Shariati; A failed attempt to combine tradition and modernity

نویسندگان [English]

  • Maghsood Ranjbar
  • Ali Shirkhani
  • MMohamadtaghi Roostaee
چکیده [English]

Dr. Ali Shariati's research in political thought has at least a 40-year history. The result of this exploration is the emergence of different and sometimes contradictory opinions about this Iranian thinker. The relationship between tradition and modernity, Sharia's effort to combine the two, achieving a new model and establishing an ideal society on the basis of that model, is one of the issues that formed the foundation of Sharia's thought. The main question of his research is as follows: What is the most important Sharia reason for creating a dialogue between tradition and modernity, and what was the result of this effort? Apparently, due to the alienation of the people of the third world, Sharia sought to create a dialogue between tradition and modernity. The article intends to analyze the validity of this hypothesis by describing and analyzing Shari'a thought and using the historical-sociological method and based on Spriggans' crisis theory. His research studies show that Shariat, by presenting the discourses of Islamic Protestantism and returning to himself, sought to create an alignment between tradition and modernity, although he was not very successful in achieving this goal.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shariah
  • from alienation
  • Islamic Protestantism
  • return to oneself
  • Tradition and modernity
  1. الف) منابع فارسی
  2. آبراهامیان، یرواند. (1387). ایران بین دو انقلاب، ترجمه‌ی احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی، چاپ سیزدهم، تهران: نشر نی.
  3. آقاجری، هاشم. (1380). دیالوگ سنت و مدرنیته، مجله بازتاب اندیشه، شماره 17، صص. 44-35.
  4. ابن حوقل، محمد. (1366). سفرنامه ابن حوقل، ترجمه‌ی جعفر شعار، چاپ دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  5. ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد. (1364). تاریخ ابن خلدون، ترجمه‌ی عبدالحمید آیتی، جلد یک، چاپ اول، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  6. احمدی، حمید. (1374). شریعتی در جهان، چاپ 4، تهران: نشر سهامی انتشار.
  7. اسپریگنز، توماس. (1370). فهم نظریه‌های سیاسی، ترجمه‌ی فرهنگ رجایی، چاپ اول، تهران: انتشارات آگاه.
  8. باربیه، موریس. (1383). مدرنیته سیاسی، ترجمه‌ی عبدالوهاب احمدی، چاپ اول، تهران: انتشارات آگاه.
  9. برقعی، محمد. (1383). سنت و مدرنیته در ایران، مجله بازتاب اندیشه، شماره 55 و 56، صص. 56-52.
  10. رحمانی، تقی. (1388). پروتستانیسم اسلامی، مجله چشم‌انداز ایران، شماره 58، صص. 93-85.
  11. رحمانی، تقی؛ شریعتی، سوسن. (1389). پروتستانیسم و فهم شریعتی از آن، مجله چشم‌انداز ایران، شماره 65، صص. 74-62.
  12. رجایی، فرهنگ. (1385). تحول اندیشه سیاسی در شرق باستان، چاپ سوم، تهران: نشر قومس.
  13. رضایی، مسعود. (1391). مسلمانی در جستجوی تعالی: نقد کتاب مسلمانی در جستجوی ناکجاآباد، چاپ اول، تهران: نشر خانه کتاب.
  14. رهنما، علی. (1383). شریعتی: معلم، مبلغ و عصیان‌گر، در کتاب از فراسوی مرزها، به کوشش حمید احمدی، چاپ اول، تهران: انتشارات قصیده‌سرا.
  15. رهنما، علی. (1383). آرمان‌گرای اسلامی، چاپ دوم، تهران: انتشارات حسینیه ارشاد.
  16. زیبایی‌نژاد، محمدرضا. (1375). درآمدی بر تاریخ و کلام مسیحیت، چاپ اول، قم: انتشارات اشراق.
  17. سبحانی‌تبریزی، جعفر؛ محمدرضایی، محمد. (1391). الهیات ‌فلسفی، چاپ اول، قم: انتشارات بوستان کتاب.
  18. سروش، عبدالکریم. (1385). شریعتی و پروتستانیسم، مجله بازتاب اندیشه، شماره 73، صص. 43-37.
  19. شریعتی، علی. (1357). امت و امامت، چاپ اول، تهران: انتشارات آگاه.
  20. شریعتی، علی. (1358). حسین وارث آدم، چاپ اول، تهران: انتشارات قلم.
  21. شریعتی، علی. (1359). تاریخ و شناخت ادیان، م آ 14، چاپ اول، تهران: انتشارات تشیع.
  22. شریعتی، علی. (1361). انسان بی‌خود، م آ 25، چاپ اول، تهران: انتشارات الهام.
  23. شریعتی، علی. (1362). چه باید کرد، م آ 20، چاپ اول، تهران: انتشارات قلم.
  24. شریعتی، علی. (1366). انسان، اسلام و مکتب‌های مغرب زمین، م آ 24، چاپ اول، تهران: انتشارات الهام.
  25. شریعتی، علی. (1367). ویژگی‌های قرون جدید، م آ 31، چاپ دوم، تهران: انتشارات چاپخش.
  26. شریعتی، علی. (1370). اسلام‌شناسی 2، م آ 17، چاپ دوم، تهران: انتشارات قلم.
  27. شریعتی، علی. (1371). بازشناسی هویت ایرانی ـ اسلامی، م آ 27، چاپ اول، تهران: انتشارات الهام.
  28. شریعتی، علی. (1374). ما و اقبال، م آ 5، چاپ سوم، تهران: انتشارات الهام.
  29. شریعتی، علی. (1377). جهان‌بینی و ایدئولوژی، م آ 23، چاپ دوم، تهران: انتشارات چاپخش.
  30. شریعتی، علی. (1379). بازگشت به خویشتن، م آ 32، چاپ چهارم، تهران: انتشارات الهام.
  31. شریعتی، علی. (1387). انتظار، مذهب اعتراض، چاپ سوم، تهران: انتشارات نیایشگران وحدت.
  32. شریعتی، علی. (1388). مذهب علیه مذهب، م آ 22، چاپ چهارم، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگی شریعتی.
  33. شریعتی، علی. (1389). عرفان، برابری و آزادی، چاپ دوم، تهران: انتشارات الهام.
  34. شریعتی، علی. (1392). خودسازی انقلابی، م آ 2، تهران: انتشارات مؤسسه بنیاد فرهنگی علی شریعتی.
  35. شریعتی، علی. (1394). تاریخ تمدن 2، م آ 12، تهران: انتشارات آگاه.
  36. عظیمی‌نژادان، علی. (1380). شریعتی، مدرنیته و غرب‌شناسی، مجله بازتاب اندیشه، شماره 15، صص. 55-51.
  37. فانون، فرانتس. (1361). مغضوبین زمین، ترجمه ف. باقری، چاپ اول، تهران: انتشارات مولی.
  38. فضل‌الرحمان. (1397). اسلام و مدرنیته: تحول یک سنت فکری، ترجمه زهرا ایرانبان، چاپ اول، تهران: انتشارات کرگدن.
  39. گوارایی، فاطمه. (1379). فرم و محتوا در اندیشه دکتر علی شریعتی، ارائه‌شده در همایش بازشناسی اندیشه‌های دکتر علی شریعتی، صص. 139-125.
  40. مطهری، مرتضی. (1395). خدمات متقابل اسلام و ایران، چاپ 54، تهران: انتشارات صدرا.
  41. منوچهری، عباس. (1383). شریعتی، هرمنوتیک رهایی و عرفان مدنی، ترجمه‌ی حسین خندق‌آبادی، چاپ اول، تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
  42. وحدت، فرزین. (1383). رویارویی فکری ایران با مدرنیت، ترجمه‌ی مهدی حقیقت‌خواه، چاپ اول، تهران: نشر ققنوس.
  43. ب) منابع فرانسوی
  44. Troeltsch, Ernest. (1991). Protestanisme et Modernite, Paris: Gallimard.