نقد درونی انسجام نظری اندیشه سیاسی ثقه‌الاسلام تبریزی پیرامون فراروی از تعارض دین و آزادی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه تهران

چکیده

آزادی در دوره مشروطه به‌عنوان یکی از حقوق ملت در متمم قانون اساسی به تثبیت رسید، اما استقرار کوتاه‌مدت آزادی در جامعه ایران دیری نپایید و با بحران مشروعیت دینی روبه‌رو شد. این بحران در کنار دیگر موانع ساختاری سیاسی-اجتماعی که وجود داشت، زوال آزادی با داعیه عدم مشروعیت دینی آن را به دنبال آورد. در مواجهه با این بحران، جریان علمای حامی مشروطه درصدد برآمدند نسبت مذهب و آزادی و به‌طورکلی نسبت دین و مشروطه را مورد بازاندیشی قرار دهند تا با ساختن نظریه‌ای منسجم، به این بنیان سیاسی نوظهور مشروعیت دینی بدهند. ثقه‌الاسلام تبریزی یکی از چهره‌های شاخص این جریان محسوب می‌شود که در رسایل سیاسی خود، پروژة‌ مشروع‌سازی مشروطه و آزادی را وجهه همت خود قرار داده است. در این نوشتار، سعی بر آن است تا تمهیدات نظری­ای که ثقه‌الاسلام به‌منظور حل تعارض نسبت دین و آزادی فراهم می‌آورد و نیز انسجام درونی طرح نظری او مورد بررسی قرار گیرد. رویکرد نظری که برای مطالعة مسئله حاضر اتخاذ شده، تحلیلی است که توکویل در کتاب «دموکراسی در آمریکا» از نسبت دین و آزادی ارائه می‌دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Internal Critique of the Theoretical Coherence of the Political Thought of Seqat-ol-Eslam Tabrizi about the Conflict Between Religion and Freedom

نویسندگان [English]

  • Narges Soori
  • Sara Shariati Mazinani
Tehran University
چکیده [English]

Freedom in the constitutional era was established as one of the rights of the nation in the constitutional amendment. But the short-term deployment of freedom in Iran's society did not last long, which was faced with a crisis of religious legitimacy. This crisis, along with other socio-political structural barriers that existed, resulted in the decline of freedom with the claim of religious illegitimacy. In the face of this crisis, the pro-constitutional scholarstrend sought to rethink the relation of religion and freedom, and in general the relation of religion and constitution to theorize a coherent theory to give religious legitimacy to this new political foundations. Seghato al-Islam Tabrizi is one of the main figures of this trend. In his political treatises, he makes an effort to light on the project of legitimizing constitutionalism and freedom. This article tries to examine the theological arrangements provided by Saghato al-Islam in order to solve the conflict between the religion and freedom and the inner coherence of his theoretical plan. The theoretical approach taken to study the present problem is an analysis that Tocqueville offers of the religion and freedom ratio in the book of “democracy in America”.

کلیدواژه‌ها [English]

  • freedom
  • Crisis of Religious Legitimacy
  • Secularization
  • Sanctification
  1. آبراهامیان، یرواند. (1379). ایران بین دو انقلاب؛ از مشروطه تا انقلاب اسلامی؛ ترجمه کاظم فیروزمند، حسن شمس آوری و محسن شانه‌چی، تهران: نشر مرکز.
  2. آجودانی، ماشاءالله. (1387). مشروطه ایرانی، تهران: نشر اختران.
  3. آجودانی، لطف‌الله. (1390). علما و انقلاب مشروطیت ایران، تهران: نشر آمه.
  4. افشار، ایرج. (1378). نامه‌های تبریز از تهران به مستشارالدوله (در روزگار مشروطیت)، تهران: نشر و پژوهش فروزان روز.
  5. اعظام قدسی (اعظام الوزاره)، حسن. (1349). خاطرات من یا روشن شدن تاریخ صد ساله، جلد 1، تهران: نشر ابوریحان.
  6. انجمن فهرست نگاران نسخه‌های خطی. (1388). جنگ: دفتر اول مجموعه مقالات یادمان شهید ثقه‌الاسلام تبریزی از پیشگامان فهرست نویسان ایران، تهران: نشر کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
  7. توکویل، الکسی. (1391). انقلاب فرانسه و رژیم پیش از آن، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: انتشارات مروارید.
  8. توکویل، الکسی. (1393). دموکراسی در آمریکا، ترجمه: رحمت‌الله مراغه‌ای، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  9. ترکمان، محمد (گردآورنده). (1363). مجموعه‌ای از مکتوبات، اعلامیه‌ها ... و چند گزارش پیرامون نقش شیخ شهید فضل‌الله نوری در مشروطیت، جلد 1 و 2، تهران: نشر رسا.
  10. حقدار، علی‌اصغر. (1388). رسایل سیاسی میرزاعلی ثقه‌الاسلام تبریزی، تهران: نشر چشمه.
  11. حقدار، علی‌اصغر. (1383). مجلس اول و نهادهای مشروطیت (صورت مذاکرات، مصوبات، اسناد، خاطرات و تاریخ‌نگاری دوره‌ی اول مجلس شورای ملی)، تهران، نشر نامگ.
  12. حائری، عبدالهادی. (1360). تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، تهران، انتشارات امیرکبیر.
  13. خراسانی، آخوند. (1385). سیاست‌نامه خراسانی (قطعات سیاسی در آثار آخوند ملا محمدکاظم خراسانی)، به کوشش ستاد بزرگداشت یکصدمین سالگرد مشروطیت، گردآورنده محسن کدیور تهران: کویر.
  14. دولت‌آبادی، یحیی. (1362). حیات یحیی، جلد 2، تهران: انتشارات عطار.
  15. زرگرنژاد، غلامحسین. (1377). رسایل مشروطیت، تهران: انتشارات کویر
  16. شیرمحمدی بابا علی، حسین؛ دهقان‌نژاد، حسین؛ بحرینی، مرتضی؛ بی‌طرفان، رضا. (1391). تفکیک قوا در اندیشه‌های ثقه‌الاسلام تبریزی، مجله تاریخ اسلام و ایران، شماره.
  17. صفایی، ابراهیم. (1346). رهبران مشروطه، جلد دوم، تهران: انتشارات جاویدان علمی.
  18. ضمیری، میرزا اسدالله. (1345). یادداشت‌های میرزا اسدالله ضمیری: ملازم خاص ثقه‌الاسلام، به کوشش برادران شکوهی، تبریز: نشر ابن‌سینا.
  19. فتحی، نصرالله. (1355). مجموعه آثار قلمی ثقه‌الاسلام تبریزی، تهران، انتشارات انجمن آثار.
  20. فتحی، نصرالله. (1352). زندگی ثقه‌الاسلام تبریزی 1277-1330 هجری و بخشی از تاریخ مستند مشروطیت ایران، تهران: انتشارات نیکوکاری نوریانی.
  21. کرمانی، ناظم الاسلام. (1357). تاریخ بیداری ایرانیان، جلد 2، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
  22. کسروی، احمد. (1390). تاریخ مشروطه ایران، تهران: انتشارات مجید.
  23. نائینی، میرزا محمدحسین. (1382). تنبیه الامه و تنزیه المله، تصحیح و تحقیق سید جواد ورعی، قم: انتشار موسسه بوستان کتاب قم.
  24. هوتر، ژاک کنن. (1379). توکویل، ترجمه بزرگ نادر زاده، تهران: نشر مرکز.