اجماع نوظهور نفتی درکشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس؛ تبیین گذار از رانت تخصیصی به رانت مولد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار روابط بین‌الملل، گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد مطالعات منطقه ای، گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

3 دانشجوی دکتری علوم سیاسی، گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران .

چکیده

چکیده مبسوط
مقدمه و اهداف: توسعه اقتصادی شگفت‌آورکشورهای شورای همکاری خلیج فارس در دهه‌های اخیر موجب پیدایش هسته‌ای نوین از سرمایه‌داری در زیرسیستم خلیج‌فارس و منطقه خاورمیانه شده است. پادشاهی های خلیج‌فارس امروزه با استفاده بهینه از اقتصاد رانتیر و درآمدهای حاصل از منابع عظیم هیدروکربنی، اجماعی نوظهور از توسعه مبتنی بر استفاده اولیه از منابع هیدروکربنی را شکل داده‌ و به سمت توسعه اقتصادی متنوع حال حرکت‌اند. این تحولات تغییرهای شگرفی را در ادبیات دولت رانتیر ایجاد کرد؛ به‌گونه‌ای که نفت و دولت رانتیر که پیش‌ازاین به‌عنوان موانع توسعه پایدار شناخته می‌شدند به یکی از ارکان اصلی حرکت به سمت توسعه در این جوامع تبدیل‌شده‌اند؛ به بیانی دیگر، کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در حال حرکت از رانت تخصیصی به سوی رانت مولد در مسیر توسعه هستند. هدف این مقاله تبیین دلایل موثر بر این تغییر است.
روش‌ها: پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیلی-تبیینی مبتنی بر تحلیل مولفه های خرد و کلان و چهارچوب مفهومی دولت توسعه گرا ضمن استفاده از منابع کتابخانه ای و اینترنتی تلاش می‌کند تا با اشراف بر کم و کاستی های نظریه دولت توسعه‌گرا ناظر بر عدم توجه به متغیرهای بین المللی و اثرگذاری آنان بر فرایند توسعه داخلی اثرگذاری هر دو دسته از مولفه ها را بر این تغییر واکاوی کند.
یافته‌ها: یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهند که وقوع مجموعه‌ای از مؤلفه‌های سیاسی و اقتصادی نظیر تغییر در نسل رهبران، تولد دولت‌های توسعه‌گرا، متوازن‌سازی سیاست خارجی، بهره‌گیری از قدرت هوشمند و اتصال به اقتصاد جهانی، زمینه شکل گیری این الگوی نوین توسعه را فراهم کرده و به شکل‌گیری حرکت جدیدی در میان اعضای شورا از رانت تخصیصی به مولد منتج شده است.
نتیجه‌گیری: در واقعیت امر برای دهه‌ها، منابع هیدروکربنی خلیج‌فارس، دروازه ورود و حضور کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس در اقتصاد جهانی به‌عنوان تأمین‌کنندگان انرژی بوده است بااین‌حال وقوع تحولاتی نظیر بهار عربی و شورش‌هایی در جهان عرب که مشروعیت و بقا خاندان‌های سلطنتی خلیج‌فارس را به خطر انداختند از یک‌سو از سوی دیگر ناپایداری منابع نفتی، کشف نفت شیل و بی‌ثباتی در قیمت نفت، این کشورها را متوجه ضرورت و اهمیت ایجاد نظام اقتصادی متنوع کرد. در کنار این موضوعات، وقوع تحولاتی در دو سطح داخلی و خارجی، این کشورها را به سمت‌وسوی نوعی اجماع بر سر نحوه حکمرانی داخلی و سیاست خارجی سوق داد. نسل جدید رهبران با نگرش‌های عمدتاً اقتصادمحور به قدرت رسیدند و در جست‌وجوی مسیرهای متنوع‌سازی اقتصاد رانتیر کشورهای خود، دست به ابتکاراتی نظیر برنامه‌های چشم‌انداز توسعه در تمامی کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس زدند. این دولت‌های رانتیر نیز تحت‌تأثیر اندیشه‌های نوین رهبران خود عملاً با بهره‌گیری از عناصری چون اقتدارگرایی و با پیروی از مدل سرمایه‌داری اقتدارگرا، تبدیل به دولت‌هایی مولد و پرورش گر در عرصه اقتصادی شدند که امروزه مجری اصلی چشم‌اندازهای توسعه با ابزارهایی چون برندینگ دولتی و سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی هستند. هم‌زمان به پشتوانه اندیشه‌های نوین رهبران جدید مبنی بر اهمیت روابط اقتصادی مؤثر با جهان و پیگیری منافع و فرصت‌های سیاسی -اقتصادی به طور هم‌زمان با شرق و غرب، دست به متوازن‌سازی سیاست خارجی زدند و ضمن استفاده از مؤلفه‌های هوشمند قدرت، روابط را به شکلی دوسویه با شرکایی نظیر چین، هند در شرق و آمریکا و اروپا در غرب دنبال کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Emerging Oil Consensus in the GCC Area; Explaining the Transition from Distributive Rent to Productive Rent

نویسندگان [English]

  • fariborz arghavani 1
  • Ali Dehghan 2
  • Arash Moradi 3
1 Associate Professor of International Relations, Political Sciences Department, Faculty of Law and Political Sciences, Shiraz University, Shiraz, Iran.
2 M.A in Regional Studies, Political Sciences Department, Faculty of Law and Political Sciences, Shiraz University, Shiraz, Iran.
3 Ph.D. Student in Political Sciences, Political Sciences Department, Faculty of Law and Political Sciences, Shiraz University, Shiraz, Iran.
چکیده [English]

Extended Abstract
Introduction: The amazing economic development of the Persian Gulf Cooperation Council (GCC) countries in recent decades has led to the emergence of a new nucleus of capitalism in the Persian Gulf subsystem and the Middle East region. The kingdoms of the Persian Gulf have efficiently leveraged their rentier economies and the vast revenues from hydrocarbon resources to form a novel consensus on development, initially based on the utilization of hydrocarbon resources, and are now moving towards more diversified economic development. These developments created tremendous changes in the literature of the rentier state; In such a way that oil and the rentier state, previously considered obstacles to sustainable development, have become the main pillars of the movement towards development in these societies; In other words, the GCC countries are transitioning from allocative rent to productive rent in their path towards development. The purpose of this article is to explain the reasons for this change.
Methods: This study employs an analytical-explanatory approach based on the analysis of micro and macro components and the conceptual framework of the development-oriented state. Utilizing both library and internet sources, it seeks to critically examine the influence of both international and domestic factors on the shift in development strategies, while addressing the shortcomings of the development-oriented state theory, particularly its lack of attention to international variables and their impact on domestic development processes.
Findings: The findings of this research show that the occurrence of a series of political and economic factors such as a generational shift in leadership, the birth of development-oriented states, balancing foreign policy, using smart power and connecting to the global economy, have provided the basis for the formation of this new model of development. It has resulted in the formation of a new movement among the the GCC members, from the allocation rent to the productive one.
Conclusion: In reality, for decades, the hydrocarbon resources of the Persian Gulf have served as the gateway for GCC countries to enter and participate in the global economy as energy suppliers. The instability of oil resources, the discovery of shale oil and instability in oil prices made these countries realize the necessity and importance of creating a diversified economic system. Along with these issues, the occurrence of developments at both internal and external levels pushed these countries towards a kind of consensus on the way of internal governance and foreign policy. The new generation of leaders came to power with mainly economic-oriented attitudes, and in search of ways to diversify the rentier economy of their countries, they started initiatives such as development perspective programs in all countries of the GCC. Under the influence of the new ideas of their leaders, these rentier governments, by using elements such as authoritarianism and following the authoritarian capitalist model, became productive and nurturing governments in the economic field, which today are the main implementers of development prospects with tools such as government branding and economic investments. At the same time, based on the new ideas of the new leaders regarding the importance of effective economic relations with the world and the pursuit of political-economic interests and opportunities simultaneously with the East and the West, they started to balance the foreign policy and have engaged in reciprocal relationships with partners like China and India in the East, as well as the United States and Europe in the West, while employing smart power strategies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Smart power
  • Persian Gulf
  • Productive rent
  • Allocated rent
  • Oil
‒ Ahmadi, H.(2021), Politics and Governance in the Middle East. Print 1, Tehran: Ney Publication. (In Persian)
‒ Arabianbusinees. (2017), Qatar agrees to new $807m investment in Heathrow airport. observed at: 2023/6/01, available at https://www.arabianbusiness.com/industries/banking-finance/qatar-agrees-new-807m-investment-in-heathrow-airport-669118
‒ Ashraf Nazari, Ali & others (1390), "Globalization and the economy in the Arab countries of the Persian Gulf region", Middle East Studies Quarterly, 19th year, number 1, pp. 9-33. (In Persian)
‒ Azad, S. (2015), Koreans in the Persian Gulf: Policies and International Relations. New York: Routledge.
‒ Bloom, P. (2023), Authoritarian Capitalism in the Age of Globalization. Cheltenham: Edward Elgar Publishing. ‒ Bresser Pereira, L. C. (2019), Models of the developmental state.‏
‒ Brichs, F. I. (2012), Political Regimes in the Arab World: Society and the Exercise of Power. New York: Routledge. ‒ Brokings (2021), Economic diversification in the Gulf: Time to redouble efforts, observed at: 2023/6/01, available at: https://www.brookings.edu/research/economic-diversification-in-the-gulf-time-to-redouble-efforts/
‒ Cammett, M.(2015), A Political Economy of the Middle East, Translated by Fareborz Arghavani and et al, Print 1, Tehran: Mokhatab Publication. . [In Persian]
‒ Coates Ulrichsen, K.(2015), The Gulf States in International Political Economy,Translated by Fareborz Arghavani and et al, Print 1, Tehran: Mokhatab Publication. (In Persian)
‒ Dehghani Firouzbadi, J.(2015),Foreign policy of the Islamic Republic of Iran. Print 5, Tehran: samt Publication. [In Persian]
‒ Dehnavi, H. H., Rahbar, A., Bakhshi, A., & Mohammadzadeh, A. (2021), «The Study of James Rosenau's Affiliation Theory with an Emphasis on the Role of Individual and International System Variables in the Analysis of Regionalism in the Second Pahlavi and Islamic Republic of Iran«. Propósitos y Representaciones, 9(3): 44. http://dx.doi.org/10.20511/pyr2021.v9nSPE2.958
‒ Diwan, K. S. (2017), »New Generation Royals and Succession Dynamics in the Gulf States« Issue Paper, 2.
‒ Dorsey, J. M. (2018), China Steps into the Maelstrom of the Middle East. Begin-Sadat Center for Strategic Studies.
‒ Ehteshami, A.(2013), Dynamics of Change in The Persian Gulf: Political Economy, War and Revolution. Translated by Ayoub Farkhandeh and Mohammad Salami, Print 1, Tehran: the world of economy Publication. (In Persian)
‒ Evans, P.(2001), Development or plunder, the role of the government in industrial transformation. Translated by Abbas Zandbaf and et al, Print 1, Tehran: tarh noo Publication. [In Persian]
‒ Fulton, J. (2022), »Systemic Change and Regional Orders: Asian Responses to a Gulf in Transition« The International Spectator, 57(4):1-19. https://doi.org/10.1080/03932729.2022.2107843
‒ Held, David & Ulrichsen, Kristian. (2011), The Transfotmation of The Gulf, Politics, Economics and The Global Order, New York: Routledge
‒ Hubbard, B. (2021), MBS: The Rise to Power of Mohammed Bin Salman. New York: Tim Duggan Books.
‒ Janardhan, N. (2020), The Arab Gulf’s Pivot to Asia From Transactional to Strategic Partnerships, Berlin: Gulf Studies at Gerlach Press. ‒ Kamrava, M. (2015), Qatar: Small state, Big Politics.New York: Cornell University Press.
‒ Kamrava, M. (2018), Inside the Arab State. Oxford University Press.
‒ Leftwich, Adrian (1400), Development-oriented governments (about the importance of politics in development), translated by Javad Afshar Kohn, first edition, Tehran: Pilleh Publishing. (In Persian)
‒ Legrenzi, M., & Momani, B. (Eds.), (2016), Shifting Geo-Economic Power of the Gulf: Oil, Finance and Institutions. New York: Routlege.
‒ Massoud Nia, Hossein, Sheikh Mahmoudi, Peyman (2018), »Economic and political pathology of rentier states in the Middle East, a case study of Kuwait« Government Research Quarterly, 5(21), 139-177. (In Persian)
‒ Miniaoui, H. (Ed.), (2020), Economic Development in the Gulf Cooperation Council Countries: From Rentier States to Diversified Economies (Vol. 1). Singapor: Springer Nature..
‒ Mishrif, A. (2018, March), Industrialization and diversification strategies in the GCC countries. In International Conference on Innovation and Economic Diversification in Gulf Cooperation Council’s National Development Plans (IED18) (Vol. 14).
‒ Mishrif, A., & Al Balushi, Y. (Eds.). (2018), Economic Diversification in the Gulf Region, Volume I The Private Sector as an Engine of Growth. Singapore: Palgrave Macmillan.
‒ Mishrif, A., & Al Balushi, Y. (Eds.). (2018), Economic Diversification in the Gulf Region, Volume II: Comparing Global Challenges. Singapore: Palgrave Macmillan.
‒ Nye Jr, J. S. (2011), The Future of Power. PublicAffairs
‒ Peterson, J. E. (2001), »Succession in the States of the Gulf Cooperation Council«. Washington Quarterly, 24(4):173-186. https://doi.org/10.1162/016366001317149273
‒ PWC. (2023), Five GCC economic themes to watch in 2023, observed at: 2023/6/01, Retrieved from https://www.pwc.com/m1/en/blog/five-gcc-economic-themes-to-watch-in-2023.html
‒ Rabiei, Kamran (2019), »Developmental government and economic challenges in Iran«, Historical Sociology, 12(1), 105-143. (In Persian)
‒ Ramadani, V., Aloulou, W. J., & Zainal, M. (Eds.). (2022), Family Business in Gulf Cooperation Council Countries.Switzerland: Springer Nature.
‒ Rosenau,James. (1971), The Scientific Study of Foreign Policy. New York: The Free press.
‒ Saberi, D., Paris, C. M., & Marochi, B. (2018), »Soft Power and Place Branding in the United Arab Emirates: Examples of the Tourism and Film Industries«. International Journal of Diplomacy and Economy, 4(1):44-58. http://dx.doi.org/10.1504/IJDIPE.2018.091405
‒ Sheikh Mahmoudi, Payman (2018), »Political economy of rentier states, a case study of Saudi Arabia«, Political Studies, 7(18), 38-54. (In Persian)
‒ Sim, L. C., & Fulton, J. (2023), Asian Perceptions of Gulf Security (p. 200). New York: Taylor & Francis.
‒ Simpfendorfer, B. (2011), The New Silk Road: How a Rising Arab World is Turning Away from the West and Rediscovering China (Vol. 178). New York: Palgrave Macmillan.
‒ Smith, S. Hadfield, A. Dunne, T.(2014), Foreign Policy: Theories, Actors, Cases,Translated by Amir Mohammad Haji Yousefi and et al, Print 3, Tehran: samt Publication. . [In Persian]
‒ Sokolsky, R. D. (2003), The United States and the Persian Gulf: Reshaping Security Strategy for the Post-Containment Era. National Defense Univ Washangton Dc Inst for National Stratgic Studies.
‒ Statista. (2021), Qatar: Distribution of gross domestic product (GDP) across economic sectors from 2011 to 2021, observed at: 2023/6/01, Retrieved from:https://www.statista.com/statistics/379940/qatar-gdp-distribution-across-economic-sectors/#:~:text=In%202021%2C%20agriculture%20contributed%20around,percent%20from%20the%20services%20sector.
‒ Statista. (2021), United Arab Emirates: Share of economic sectors in gross domestic product (GDP) 2021, observed at: 2023/6/01, Retrieved from:https://www.statista.com/statistics/297777/uae-gross-domestic-product-share-of-economic-sectors/
‒ Statista. (2023), Total economic contribution of tourism and travel to the United Arab Emirates from 2012 to 2028 (in billion United Arab Emirates dirham), observed at: 2023/6/01, Retrieved from:https://www.statista.com/statistics/734722/uae-total-contribution-of-travel-and-tourism-to-to-gdp/
‒ Wilson, R. (2021), Economic Development in the Middle East (3rd ed.). London: Routledge.
‒ Zahlan, R. S. (2016), The Making of the Modern Gulf States: Kuwait, Bahrain, Qatar, the United Arab Emirates and Oman.New York: Routledge.