مشروطیت و خیر عمومی (بازتاب منازعات سیاسی در قانون اساسی مشروطه)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

دکتری علوم سیاسی، پژوهشگر پژوهشکده اندیشه دینی معاصر

چکیده

قانون اساسی مشروطه و متمم آن نمود منازعه عملی و فکری نیروهای متکثر اجتماعی در دوره مشروطه بود. هدف از نگارش این مقاله فهم این منازعه‌ بر محور مفهوم خیر عمومی و یافتن آثار، نشانه‌ها و نتایج این منازعه‌ در قانون اساسی مشروطه بود. کنش‌گران دوره مشروطه چه دریافتی از مفهوم خیر عمومی داشتند و نزاع میان تفسیرهای خیر عمومی چه بازتابی در قانون اساسی مشروطه یافت؟ بنابر روش‌شناسی اسکینر شکست ایران از روس، آشنایی ایرانیان با جهان جدید و واگذاری امتیازات به بیگانگان زمینه‌های تحول مفهوم خیر را فراهم کرد. نویسندگان متون با ارائه تفسیرهای خود از مفهوم خیر، در طرد، نفی و نزاع با دیگر کنش‌گران، مقصود خود را دنبال می‌کردند. یافته‌ها نشان ‌می‌دهد منازعه اصلی میان سه نیروی اجتماعی شامل روشنفکران، علمای طرفدار مشروطه و علما و دولتمردان مخالف مشروطه بود، هر کدام از منظر پایگاه اجتماعی و منافع طبقه خود دریافتی از مفهوم خیر عمومی داشتند و مقصود هر کدام جای دادن تفسیر خود در قانون اساسی مشروطه بود. نتیجه این جدال سه‌پاره شدن قانون اساسی مشروطه در قالب خیر سلطنت، خیر شریعت و خیر ملت بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Constitutionalism and public good (Reflection of political conflicts in the constitutional law)

نویسنده [English]

  • Reza Taran
Ph.D. in political science, researcher at the Institute of Contemporary Religious Thought
چکیده [English]

The constitution and its amendments showed the practical and intellectual conflict of the multiple social forces in the constitutional period. The purpose of writing this article was to understand this conflict based on the concept of public good and to find the effects, signs and results of this conflict in the constitution. How did the activists of the constitutional period perceive the concept of public good, and how was the conflict between the interpretations of public good reflected in the constitution? According to Skinner's methodology, Iran's defeat of Russia, Iranians' acquaintance with the new world, and the granting of privileges to foreigners met the grounds for the evolution of the concept of good. The authors of the texts pursue their purpose by presenting their interpretations of the concept of rejection, negation, and conflict with other actors . The findings show that the main conflict between the three social forces, including: intellectuals, pro-constitutional scholars and anti-constitutional scholars, and each received a public good from the perspective of social status and class interests, and each intended to include its own interpretation in the constitution. The result of this controversy was the division of the constitutional constitution into the good of the monarchy, the good of the Sharia and the good of the nation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • «constitutional constitution»
  • «nation good»
  • «good of the Sharia»
  • «monarchy good»
  • «public good»
  • منابع

    • احتشام‌السلطنه (۱۳۶۷)، خاطرات احتشام‌السلطنه، به کوشش سیدمحمد موسوی، تهران، انتشارات زوار، چاپ دوم.
    • آدمیت، فریدون و هما ناطق (۱۳۵۶ش)، افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی در آثار منتشر نشده دوره قاجار، تهران، انتشارات آگاه، چاپ اول.
    • آدمیت، فریدون (۱۳۶۳)، فکر دموکراسی اجتماعی در نهضت مشروطیت ایران، تهران، انتشارت پیام، چاپ شوم.
    • ارسطو (۱۳۶۴ش)، سیاست، ترجمه حمید عنایت، تهران، انتشارات سپهر، چاپ چهارم.
    • اسدالله بن عبدالغفار، خصایص­الملوک، در زرگری­نژاد، غلامحسین (۱۳۹۵)، سیاست­نامه­های قاجاری، جلد اول، تهران، نگارستان اندیشه، چاپ دوم.
    • اسدآبادی، سیدجمال (۱۳۶۰)، نامه‌های سیدجمال اسدآبادی، به کوشش ابوالحسن جمالی اسدآبادی، تهران، امیرکبیر، چاپ سوم.
    • اسکینر، کوئینتن (۱۳۹۷ش)، هابز و آزادی جمهوری‌خواهانه، ترجمه هرمز همایون پور، تهران، نشر فرهنگ جاوید، چاپ اول.
    • اشرف، احمد و علی بنوعزیزی (۱۳۸۸)، طبقات اجتماعی دولت و انقلاب در ایران، ترجمه سهیلا ترابی فارسانی، تهران، انتشارات نیلوفر، چاپ دوم.
    • الکیالی، عبدالوهاب (۱۹۹۰م) الموسوعه السیاسیه، جلد۳، بیروت، الموسسه العربیه للدراسات و النشر.
    • بودنهایمر، ادگار و همکاران (۱۳۸۱ش)، حق و مصلحت، ترجمه محمد راسخ، تهران، طرح نو، چاپ اول.
    • امانت، عباس (۱۳۸۳ش)، قبله عالم(ناصرالدین‌شاه قاجار و پادشاهی ایران)، ترجمه حسن کامشاد، تهران، نشر کارنامه، چاپ اول.
    • بی­نام، " مشکوه محمدیه"، در زرگری­نژاد، غلامحسین (۱۳۹۸)، سیاست­نامه­های قاجاری، جلد اول، تهران، نگارستان اندیشه، چاپ دوم.
    • تاران، رضا و سیدعلی میرموسوی (۱۴۰۱)، شکل‌گیری مفهوم خیر ملت(عمومی) در ایران معاصر، مجله پژوهش‌های سیاسی و بین‌المللی، شماره ۶۹.
    • تذکره الغافل و ارشاد الجاهل (۱۳۲۶ق)، نسخه خطی، بی­جا.
    • حاج میرزا آقاسی، چهارفصل سلطانی، در زرگری­نژاد، غلامحسین (۱۳۹۸)، سیاست­نامه­های قاجاری، جلد اول، تهران، نگارستان اندیشه، چاپ دوم.
    • رسول‌زاده، محمدامین (۱۳۷۷)، گزارش‌هایی از انقلاب مشروطیت ایران، ترجمه رحیم رئیس‌نیا، تهران، انتشارات شیرازه، چاپ اول.
    • دولت‌آبادی، یحیی (۱۳۶۲ش)، حیات یحیی، جلد اول، تهران، نشر عطار، چاپ چهارم.
    • سلطانی، سیدناصر (۱۳۹۹)، «پیدایش امر عمومی در دوران مشروطیت»، نشریه: مطالعات حقوقی (علوم اجتماعی و انسانی شیراز)، دوره ۱۲، شماره ۱.
    • شمیم، علی اصغر (۱۳۸۹ش)، ایران در دوره سلطنت قاجار، تهران، بهزاد، چاپ دوم.
    • طباطبایی، جواد (۱۳۸۰ش)، دیباچه‌ای بر نظریه انحطاط ایران، تهران، نگاه معاصر، چاپ اول.
    • طباطبایی، جواد (۱۳۹۵)، نظریه حکومت قانون در ایران، تهران، مینوی خرد، چاپ دوم.
    • طالبوف، عبدالرحیم (۲۵۳۶شاهنشاهی)، کتاب سه جلدی احمد(در یک مجلد)، با مقدمه و حواشی باقر مومنی، تهران، شبگیر.
    • فروغی، محمدعلی (۱۳۹۶)، حقوق اساسی(یعنی آداب مشروطیت دول)، به اهتمام علی‌اصغر حقدار، ترکیه، استانبول، چاپ دوم.
    • فیرحی، داود (۱۳۹۴)، آستانه تجدد در شرح تنبیه‌الامه و تنزیه‌الملة، تهران، نشر نی، چاپ اول.
    • فیرحی، داود (۱۳۹۹ش)، مفهوم قانون در ایران معاصر، تهران، نی، چاپ اول.
    • کدیور، محسن (۱۳۸۷)، سیاست­نامه­ی خراسانی، تهران، غزال، چاپ دوم.
    • کسروی، احمد، (۱۳۶۳)، تاریخ مشروطه ایران(جلد اول)، ایران، امیرکبیر، چاپ شانزدهم.
    • کرزن، لرد (۱۳۴۹ش)، ایران و قضیه ایران، جلد اول و دوم، ترجمه غ. وحید مازندرانی، تهران، انتشارات علمی فرهنگی، چاپ اول.
    • کشفی دارابی، سیدجعفر (۱۳۸۱ش)، تحفه‌الملوک، جلد ۱و ۲، تحقق عبدالوهاب فراتی، قم، بوستان کتاب، چاپ اول.
    • کرمانی، میرزا آقاخان (۲۰۰۰ میلادی)، سه مکتوب، به کوشش بهرام چوبینه، بی‌جا.
    • کلوسکو، جورج (۱۳۹۷)، تاریخ فلسفه­ی سیاسی(دوران کلاسیک)، جلد ۲ ، ترجمه­ی خشایار دیهمی، چاپ اول.
    • عدل، مصطفی(منصورالسلطنه) (۱۳۲۷)، حقوق اساسی یا اصول مشروطیت، بی‌جا.
    • محلاتی غروی، اسماعیل، الئالی المروبوطه فی وجوب المشروطه، در کتاب رسایل مشروطیت؛ مشروطه به روایت موافقان و مخالفان، جلد دوم (۱۳۹۰)، تنظیم از غلامحسین زرگری نژاد، تهران، انتشارات موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
    • محمدصادق مروزی خراسانی، تحفه عباسی، در زرگری نژاد، غلامحسین (۱۳۹۸)، سیاست­نامه ­های قاجاری، جلد اول، تهران، نگارستان اندیشه، چاپ دوم.
    • محمدصادق مروزی خراسانی، شمیم عباسی، در زرگری نژاد، غلامحسین (۱۳۹۸)، سیاست­نامه­های قاجاری، جلد اول، تهران، نگارستان اندیشه، چاپ دوم.
    • میرزا یوسف مستشارالدوله (۱۳۸۲)، یک کلمه، به کوشش سیدصادق فیض، تهران، کانون‌چاپ، چاپ اول.
    • ملکم‌خان ناظم‌الدوله (۱۳۸۱)، دفتر تنظیمات، در حجت‌الله اصیل، ۱۳۸۱، رساله‌های میرزا ملکم‌خان، تهران، نی، چاپ اول.
    • مرادخانی فردین و مرضیه صادقیان (۱۳۹۷)، مفهوم حقوق مشترکه نوعیه در اندیشه­ی نائینی، فصلنامه جستارهای تاریخی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال نهم ، شماره اول
    • المیرزا القمی (۱۳۷۱ش)، جامع الشتات فی أجوبة السؤالات، با تحقیق مرتضی رضوی، تهران کیهان، جلد اول، چاپ اول.
    • نائینی، محمدحسین (۱۳۷۸)، تنبیه‌الامه و تنزیه‌الملة، با مقدمه و توضیحات محمود طالقانی، تهران، چاپ نهم.
    • نوری، شیخ فضل‌الله (۱۳۶۲)، رسائل، اعلامیه‌ها، مکتوبات، و روزنامه شیخ فضل‌الله نوری، جلد اول، گردآورنده: محمد ترکمان، تهران، موسسه خدمات فرهنگی، چاپ اول.
    • نجم‌آبادی، هادی، (۱۳۸۸)، تحریرالعقلا، به کوشش سیف‌الدین نجم‌آبادی، بی‌جا.

    Skinner, Quentin (2002), visions of political (Regarding method), volum1, Cambridge