بررسی مناسبات بازار سنتی و ساخت سیاسی در دوره هاشمی رفسنجانی (1376-1368)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه فردوسی مشهد

10.29252/piaj.2021.101838

چکیده

دولت و بازار به­ عنوان دو نهاد سیاسی و اقتصادی در ایران معاصر و به ­ویژه در دوره جمهوری ­اسلامی روابط متغیری را تجربه کرده­ اند. در دهه نخست دولت در چارچوب نظام اقتصاد متمرکز تلاش کرد از میزان نفوذ و قدرت بازار سنتی در عرصههای سیاسی و اقتصادی بکاهد. اما با ورود به دهه دوم  و آغاز دوران ریاست­ جمهوری هاشمی ­رفسنجانی این مناسبات تا حد زیادی متحول گردید. این تغییر بیش از هر چیز متأثر از اتخاذ سیاست­ تعدیل اقتصادی در دولت نخست وی بود که زمینه­ های قدرت ­یابی و استیلای جناح راست سنتی و بازار در عمده­ ترین نهادها و مراجع قدرت و اقتدار کشور را فراهم نمود. اما به ­تدریج و به ­ویژه از سال 1372 زمینه ­های اختلاف میان دولت وی و جناح بازار فراهم و به تقابل آن­ها انجامید. سوال اصلی این مقاله چگونگی تاثیر سیاست­ های اقتصادی بر تعامل دولت و بازار در دولت اول و دوم هاشمی­ رفسنجانی است. فرضیه نویسندگان این است که اگرچه در دولت اول هاشمی با اجرایی شدن سیاست­ های لیبرالی، سرمایه­ داری تجاری و سنتی در پیوند با دولت توانستند منافع خویش را تأمین نمایند، اما سیاست­ های جدید اقتصادی دولت دوم، شکل­گیری طبقه سرمایه­ دار صنعتی، ورود سرمایه­ گذاری خارجی به کشور، تورم،  تغییر در نظام توزیع و ایجاد فروشگاه ­های زنجیره­ای موجب دگرگونی آشکاری در روابط میان دولت و بازار شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigation of Relationship between Bazaar and State in Iran under Hashemi Rafsanjani's Government (1368-1376)

نویسندگان [English]

  • vahid sinaee
  • sara akbari
ferdowsi university of mashhad
چکیده [English]

The state and the bazaar have experienced variable relations as the two political and economic institutions in contemporary Iran, especially during the Islamic Republic. In the first decade , the state tried to decrease the bazaarc's influence and power in the political and economic spheres in the framework of centralized economic system. But with the arrival of the second decade and the beginning of the presidential term, Hashemi Rafsanjani, these relations have changed greatly. This change was influenced by the Taking the economic adjjustment policies by Rafsanjani in his first government, which provided the grounds for the empowerment and domination of the traditional right wing and the market in the major institutions and institutions of power and authority of the country. But gradually, since 1993, it created the grounds for a dispute between his state and the faction of the bazaar and led to confrontation between them. This article's main question is that how the economic policies influence the interaction between government and bazaar in the Hashemi Rafsanjani's first and second state. The authors' hypothesis is that although in the Hashemi' state first, with the implementation of liberalism policies, commercial and traditional capitalism in the context of the government was able to secure its own interests. But the new economic policies of the second state, the formation of the industrial capitalist class, the entry of foreign investment into the country, inflation, the change in the distribution system, and the creation of chain stores caused a dramatic change in the relations between the state and the bazaar.

کلیدواژه‌ها [English]

  • State
  • Bazar
  • Political Economy
  • Economic Adjustment
  • Hashemi Rafsanjan
  • اجلالی، پرویز (1391)، نظریة برنامه­ریزی مارکس­گرا : تطور اندیشة برنامه­ریزی در آراء مارکس گرایان، برنامه­ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، دوره 4، شماره 129.
  • احتشامی، انوشیروان (1378)، سیاست خارجی ایران در دوران سازندگی، ترجمه ابراهیم متقی، زهره پوستین چی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  • احمدی امویی، بهمن (1385)، اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی ایران. تهران: گام نو.
  • امیرحمدی، هوشنگ (1374)، «ارزیابی عملکرد برنامه اول و چالش های برنامه دوم»، اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره­های 91-92.
  • آرمان، بهمن (1373)، خصوصی­سازی خسته در ابتدای راه، مجلس و پژوهش، شماره (7).
  • آقاجانی، زهرا و همکاران (1390)، صد نکته درخصوص توزیع و شرکت­های زنجیره­ای، موسسه پژوهش­های بازرگانی، شماره 83.
  • بحرانی، محمدحسین (1388)، طبقه متوسط و تحولات سیاسی در ایران معاصر(1320-1380). تهران: آگاه.
  • بشیریه، حسین(1381)، دیباچه ای بر جامعه شناسی سیاسی ایران در دوره جمهوری اسلامی. تهران: نگاه معاصر.
  • بهداد، سهراب (1385)، «اقتصاد سیاسی برنامه ریزی اسلامی در ایران». در هوشنگ امیر احمدی و منوچهر پروین، ایران پس از انقلاب، ترجمه علی مرشدی زاده، چاپ دوم، تهران: انتشارات باز.
  • تقوی، مهدی، اقتصاد سیاسی بین­الملل، تهران: پژوهشکده امور اقتصادی، 1379.
  • حسینی، شمس­الدین؛ شفیعی افسانه و خانی، داود (1392)، نقش و جایگاه دولت در اقتصاد از نظریه تا عمل (با تاکید بر سیاست­های کلی اصل (44) قانون اساسی). تهران: پیک نور.
  • حکیمیان، حسن؛ مشاور، زیبا (1383)، اقتصاد سیاسی گذار در خاورمیانه، ترجمه عباس حاتمی زاده. تهران: کویر.
  • خاتم، اعظم(1382)، بازار و مرکزیت شهر، گفتگو، شماره 14.
  • دلفروز، محمدتقی (1393)، دولت و توسعه اقتصادی، اقتصاد سیاسی توسعه در ایران و دولت­های توسعه گرا. تهران: آگاه.
  • رزاقی، ابراهیم (1376)، «اثر خصوصی­سازی بر امنیت و ثبات اجتماعی در ایران». اطلاعات سیاسی اقتصادی. شماره 11 .
  • روزنامه رسالت 8 /9/1373.
  • روزنامه رسالت، 1/10/1373.
  • روزنامه رسالت، 13/12/1373.
  • روزنامه رسالت، 8/10/1373.
  • روزنامه رسالت،1/10/1373.
  • روزنامه همشهری، 12/11/1373.
  • روزنامه همشهری، 13/10/1373.
  • روزنامه همشهری، 13/12/1373.
  • روزنامه همشهری، 13/12/1373.
  • ریتزر، جورج (1389)، مبانی نظریه جامعه­شناسی معاصر و ریشه­های کلاسیک آن، ترجمه شهناز مسمی پرست، تهران: ثالث.
  • زیبا کلام، صادق (1387)، هاشمی بدون روتوش، گفتگو با هاشمی، تهران: انتشارات روزنه.
  • سازمان برنامه و بودجه (1368)، پیوست قانون برنامه اول توسعه اقتصادی اجتماعی فرهنگی ج.ا.ا.، تهران: سازمان برنامه و بودجه.
  • سفیری، مسعود (1378)، حقیقت­ها و مصلحت­ها. تهران: نشر نی.
  • سمیعی، علیرضا (1386)، دولت مطلقه مدرن و نوسازی اقتصادی- اداری در ایران (1376-1304). دولت مدرن در ایران به اهتمام رسول افضلی، قم: انتشارات دانشگاه مفید.
  • سید امامی، کاوس (1384)، «ریشه­های لیبرالیسم اقتصادی و نومحافظه­کاری در اندیشه نو محافظه کاران »، دانش سیاسی، شماره 1.
  • سینایی، وحید؛ زمانی، سمیه (1391)، «بررسی نقش دولت و مجلس در تغییرات سیاست های اقتصادی ایران؛ مطالعه موردی: برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی» (1368-1372)، دوفصلنامه دانش حقوق اقتصادی( دانش و توسعه سابق)، دوره 19، شماره2.
  • شادلو، عباس (1381)، تکثرگرایی در جریان اسلامی. تهران: نشر وزرا.
  • عظیمی دولت­آبادی، امیر (1387)، منازعات نخبگان سیاسی و ثبات سیاسی در جمهوری اسلامی ایران. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  • قبادزاده، ناصر (1381)، روایتی آسیب شناختی از گسست نظام و مردم در دهه دوم انقلاب. تهران: فرهنگ گفتمان.
  • قدیری­اصلی، باقر (1385)، «نگاهی به سیاست­های اقتصادی دولت». اطلاعات سیاسی اقتصادی، دوره 21، شماره­های 3و4.
  • کدی، نیکی (1383)، نتایج انقلاب ایران، ترجمه مهدی حقیقت خواه. تهران : نشر قومس.
  • کردزاده کرمانی (1380)، اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی. تهران: مرکز چاپ و نشر وزارت امور خارجه.
  • کلارک، باری (1389)، اقتصاد سیاسی تطبیقی، ترجمه عباس حاتمی. تهران: نشر کویر.
  • گری، جان (1379)، فلسفه سیاسی هایک، ترجمه خشایار دیهیمی؛ تهران: انتشارات طرح نو.
  • مصلی­نژاد، غلامعباس­(1384)، دولت و توسعه اقتصادی در ایران. تهران: نشر قومس.
  • مؤمنی، فرشاد (1386)، اقتصاد ایران در دوران تعدیل ساختاری. تهران: نقش و نگار.
  • نبوی، حسین (1383)، خاطرات قدیریان. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  • نیلی، مسعود (1376)، اقتصاد ایران. تهران موسسه عالی پژوهش و برنامه ریزی اقتصادی.
  • هادی زنوز، بهروز (1384)، «فقر و نابرابری درآمد در ایران». فصلنامه رفاه اجتماعی،شماره
  • یزدی، ابراهیم (1379)، سه جمهوری. تهران: جامعه ایرانیان.
  • Ehteshami, A. (1995). After Khomeinism. London and New York: Rut ledge press.
  • Hakimian, H. & Karshenas, M. (2000). Reform and reconstruction in Iran ( in the economy of Iran dilemmn of an slamic state). Edited by Parvinalizade , London: New York I.B.Tauris: New York.
  • J.H.(2000)The GlobalizationSyndrome:Transformatio and Resistance, the princeton university press.