فقه مشروطه: جستاری در زمینه‌های پیدایش آن

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی

2 هیات علمی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی

10.48308/piaj.2023.233247.1440

چکیده

انقلاب مشروطه یکی از اتفاق­های مهم تاریخ معاصر ایران است که تاثیرات چشم­گیری در مناسبات سیاسی و اجتماعی رقم زده و تحولات عینی و ذهنی مهمی به دنبال داشته است. در این انقلاب نخبگان اعم از روشنفکران و علما نقش تعیین­کننده­ای ایفا کرده­اند. از میان نخبگان مذهبی، طیفی از علما با نگاهی مثبت و تعامل­گرایانه با دنیای مدرن، مفاهیم سیاسی جدید را که پایه­های نظام سیاسی مشروطه را شکل می­داد با بهره­گیری از ظرفیت­های مکنون در فقه سیاسی شیعه توجیه دینی کردند و چنان دستگاه فکری تولید کردند که از آن می­توان با نام فقه مشروطه یا فقه دموکراسی یاد کرد. پژوهش پیش­رو با استفاده از روش هرمنوتیک زمینه­گرای اسکینر ضمن اینکه زوایای آشکار و پنهان این دستگاه فکری را بازخوانی می­کند به دنبال پاسخ به این پرسش است که فقه مشروطه درون کدام زمینه­های عملی و ایدئولوژیک متولد شده است؟ یافته­های پژوهش نشان می­دهد زمینه ایدئولوژیک آن را متون دینی از یک سو و مفاهیم سیاسی جدید از سوی دیگر شکل داده است. درباره زمینه عملی این دستگاه فکری نیز می­توان به استبداد حاکمان قاجار و انقلاب مشروطه بعنوان دو عامل مهم یاد کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Constitutional jurisprudence:A research in the fields of genesis

نویسندگان [English]

  • bahman zarei 1
  • seyed sadrodin moosavi 2
1 Doctoral student of Imam Khomeini and Islamic Revolution Research Institute
2 Faculty of Imam Khomeini and Islamic Revolution Research Institute
چکیده [English]

The Constitutional Revolution in Iran is one of the most important events in Iran's contemporary history, which has had significant impacts on Iran's political and social contours and has resulted in important objectives and mental changes. In this revolution, the elites, including intellectuals and scholars, played a decisive role. Among the religious elites, a range of scholars with a positive and interactionist approach to the modern world, religiously justified the new political concepts that formed the foundations of the constitutional political system by taking advantage of the existing capacities in Shia political jurisprudence. They produced such a system of thought that can be referred to as constitutional jurisprudence or jurisprudence of democracy. By using Skinner's contextual hermeneutic method, while rereading the obvious and hidden aspects and layers of this intellectual system, the present research seeks to answer the following question: What were the practical and ideological contexts in which constitutional jurisprudence was born? The findings of the research show that its ideological background was shaped by religious texts, on the one hand, and, new political concepts, on the other hand. Regarding the practical contexts of this intellectual system, the tyranny of the Qajar rulers and the constitutional revolution can be mentioned as two important factors.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Constitutional jurisprudence
  • Constitutional Revolution
  • Iran
  • democracy
منابع
آبراهامیان، یرواند،(1384) ایران بین دو انقلاب، ترجمه گل محمدی احمد و فتاحی ابراهیم، تهران، نشر نی
آخوندزاده(1357) میرزا فتحعلی، الفبای جدید و مکتوبات، به کوشش حمید محمدزاده و حمید آراسلی، تبریز، نشر احیا
آدمیت فریدون(1349) اندیشه­های میرزا فتحعلی آخوندزاده، تهران، خوارزمی
آدمیت فریدون(1354) فکردموکراسی اجتماعی در نهضت مشروطیت ایران، تهران، نشر پیام
آدمیت فریدون(1363) اندیشه طالبوف تبریزی، تهران، انتشارات دماوند
آدمیت، فریدون(بی تا) ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران، تهران، انتشارات پیام
آدمیت،فریدون(1357) اندیشه‌های میرزا آقاخان کرمانی، تهران، نشر پیام
بشیریه، حسین(1382)، موانع توسعه سیاسی در ایران، تهران، گام نو
ترکمان، محمد(1362) مجموعه ای از رسائل و اعلامیه ها، مکتوبات و روزنامه های شیخ فضل الله نوری، تهران، موسسه رسا
تقی زاده سید حسن (1353) مقالات تقی زاده جوهر تاریخ و مباحث اجتماعی و مدنی،ایرج افشار، تهران، انتشارات شکوفان
حائری،عبدالهادی(1387) تشیع و مشروطیت در ایران، تهران، انتشارات امیرکبیر
خانمحمدی، یوسف(1392)، تفسیر سیاسی قرآن در ایران معاصر، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
رجایی، فرهنگ(1373) معرکه جهان­بینی­ها، تهران، احیای کتاب
روزنامه قانون(1355 ) به کوشش هما ناطق، ، انتشارات امیرکبیر،تهران، شماره 2
زارعی، بهمن(1396) بررسی مقایسه­ای اندیشه سیاسی نخبگان مذهبی انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی با تاکید بر مطهری و نائینی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، قم، دانشگاه مفید
زرگری نژاد، غلامحسین(1374) رسائل مشروطیت: 18 رساله و لایحه درباره مشروطیت، تهران، نشر کویر
طالبوف، عبدالکریم(1346)، کتاب احمد؛ مجموعه ای از آثار طالبوف؛ گردآورنده مؤمنی، سازمان کتاب های جیبی، چ اول، تهران، مسائل الحیات
طباطبایی، سید جواد(1386)، نظریه حکومت قانون در ایران،تبریز، ستوده
فیرحی،داوود(1390)آخوند خراسانی و«امکانات فقه مشروطه،کنگره بین المللی آخوندخراسانی، قم
فیرحی،داود(1394)آستانه تجدد «شرح تنبیه الامه و تنزیه المله»، تهران، نشر نی
کاتوزیان، محمدعلی همایون(1379)،اقتصاد سیاسی ایران، ترجمه نفیسی و حکیمی، تهران، مرکز
کدیور، محسن( 1387)، سیاست­نامه خراسانی، تهران، نشر کویر
کواکبی، عبدالرحمن(1378) طبایع الاستبداد یا سرشت­های خودکامگی، ترجمه عبدالحسین میرزای قاجار، نقد و تصحیح محمد جواد صاحبی،قم، دفتر تبلیغات اسلامی
ناظم الدوله، میرزا ملکم خان(1381)، رساله های میرزا ملکم خان ناظم الدوله؛ حجت الله اصیل، تهران، نشرنی
نظری، علی اشرف(1388)، گفتمان هویتی تجددگرایان ایرانی در انقلاب مشروطیت، فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 39 شماره 4 صفحات 323 – 345
ورعی، سید جواد(1382 ) پژوهشی در اندیشه سیاسی نایینی، قم، دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری
جیمز تولی (1382)،روش­شناسی اسکینر در تحلیل اندیشه سیاسی، ترجمه غلامرضا بهروز لک، فصلنامه علوم سیاسی، سال هفتم، شماره 28
نائینی، محمدحسین، (بی‌تا)، تنبیه الامه و تنزیه الامه یا حکومت از نظر اسلام. تهران. شرکت سهامی انتشار