تأملی‌ در‌ اندیشه‌ی‌ سیاسی‌ دکتر‌ علی‌ شریعتی؛ تلاش‌ ناکام‌ در‌ تلفیق‌ سنت‌ و‌ مدرنیته

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه آزاد اسلامی، قم

چکیده

کنـکاش در اندیشـه‌ی سیاسـی دکتـر علـی شـریعتی حداقـل پیشـینه ای ۴۰سـاله دارد. حاصل ایـن کنـکاش، بـروز آرا و نظـرات مختلـف و گـه گاه متناقض دربـاره این اندیشـمند ایرانی اسـت. مناسـبات بیـن سـنت و مدرنیتـه، تـلاش شـریعتی بـرای تلفیـق آن دو، دسـتیابی به یـک الگوی جدیـد و بنیان‌گـذاری جامعـه ای آرمانـی بـر پایـه‌ی آن الگـو، از موضوعاتـی اسـت کـه بنیـان اندیشـه‌ی شـریعتی را تشـکیل داده اسـت. سـؤال اصلـی پژوهـش چنیـن اسـت: مهم‌تریـن دلیل شـریعتی بـرای ایجـاد گفتگـو میـان سـنت و مدرنیتـه چیسـت و ایـن تـلاش وی چـه سـرانجامی داشـت؟ ظاهـراً شـریعتی به‌دلیـل ازخودبیگانگی مردمـان جهان سـوم، به‌دنبال ایجاد هم‌سـوییو مکالمـه بیـن سـنت و مدرنیتـه بود. مقالـه در نظر دارد بـا توصیف و تحلیل اندیشـه‌ی شـریعتی و بـا اسـتفاده از روش تاریخی-جامعه‌شـناختی و بـر اسـاس نظریـه‌ی بحـران اسـپریگنز، صحت و سـقم ایـن فرضیـه را واکاوی کنـد. بررسـی‌های پژوهـش نشـان می‌دهـد که شـریعتی بـا ارائه‌ی گفتمان‌هـای پروتستانیسـم اسـلامی و بازگشـت به خویشـتن، در پی ایجاد هم‌سـویی بین سـنت و مدرنیتـه بـوده، هـرچنـد در دسـتیابی بـه ایـن هـدف چنـدان موفق نبوده اسـت.

کلیدواژه‌ها


  1. الف) منابع فارسی
  2. آبراهامیان، یرواند. (1387). ایران بین دو انقلاب، ترجمه‌ی احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی، چاپ سیزدهم، تهران: نشر نی.
  3. آقاجری، هاشم. (1380). دیالوگ سنت و مدرنیته، مجله بازتاب اندیشه، شماره 17، صص. 44-35.
  4. ابن حوقل، محمد. (1366). سفرنامه ابن حوقل، ترجمه‌ی جعفر شعار، چاپ دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  5. ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد. (1364). تاریخ ابن خلدون، ترجمه‌ی عبدالحمید آیتی، جلد یک، چاپ اول، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  6. احمدی، حمید. (1374). شریعتی در جهان، چاپ 4، تهران: نشر سهامی انتشار.
  7. اسپریگنز، توماس. (1370). فهم نظریه‌های سیاسی، ترجمه‌ی فرهنگ رجایی، چاپ اول، تهران: انتشارات آگاه.
  8. باربیه، موریس. (1383). مدرنیته سیاسی، ترجمه‌ی عبدالوهاب احمدی، چاپ اول، تهران: انتشارات آگاه.
  9. برقعی، محمد. (1383). سنت و مدرنیته در ایران، مجله بازتاب اندیشه، شماره 55 و 56، صص. 56-52.
  10. رحمانی، تقی. (1388). پروتستانیسم اسلامی، مجله چشم‌انداز ایران، شماره 58، صص. 93-85.
  11. رحمانی، تقی؛ شریعتی، سوسن. (1389). پروتستانیسم و فهم شریعتی از آن، مجله چشم‌انداز ایران، شماره 65، صص. 74-62.
  12. رجایی، فرهنگ. (1385). تحول اندیشه سیاسی در شرق باستان، چاپ سوم، تهران: نشر قومس.
  13. رضایی، مسعود. (1391). مسلمانی در جستجوی تعالی: نقد کتاب مسلمانی در جستجوی ناکجاآباد، چاپ اول، تهران: نشر خانه کتاب.
  14. رهنما، علی. (1383). شریعتی: معلم، مبلغ و عصیان‌گر، در کتاب از فراسوی مرزها، به کوشش حمید احمدی، چاپ اول، تهران: انتشارات قصیده‌سرا.
  15. رهنما، علی. (1383). آرمان‌گرای اسلامی، چاپ دوم، تهران: انتشارات حسینیه ارشاد.
  16. زیبایی‌نژاد، محمدرضا. (1375). درآمدی بر تاریخ و کلام مسیحیت، چاپ اول، قم: انتشارات اشراق.
  17. سبحانی‌تبریزی، جعفر؛ محمدرضایی، محمد. (1391). الهیات ‌فلسفی، چاپ اول، قم: انتشارات بوستان کتاب.
  18. سروش، عبدالکریم. (1385). شریعتی و پروتستانیسم، مجله بازتاب اندیشه، شماره 73، صص. 43-37.
  19. شریعتی، علی. (1357). امت و امامت، چاپ اول، تهران: انتشارات آگاه.
  20. شریعتی، علی. (1358). حسین وارث آدم، چاپ اول، تهران: انتشارات قلم.
  21. شریعتی، علی. (1359). تاریخ و شناخت ادیان، م آ 14، چاپ اول، تهران: انتشارات تشیع.
  22. شریعتی، علی. (1361). انسان بی‌خود، م آ 25، چاپ اول، تهران: انتشارات الهام.
  23. شریعتی، علی. (1362). چه باید کرد، م آ 20، چاپ اول، تهران: انتشارات قلم.
  24. شریعتی، علی. (1366). انسان، اسلام و مکتب‌های مغرب زمین، م آ 24، چاپ اول، تهران: انتشارات الهام.
  25. شریعتی، علی. (1367). ویژگی‌های قرون جدید، م آ 31، چاپ دوم، تهران: انتشارات چاپخش.
  26. شریعتی، علی. (1370). اسلام‌شناسی 2، م آ 17، چاپ دوم، تهران: انتشارات قلم.
  27. شریعتی، علی. (1371). بازشناسی هویت ایرانی ـ اسلامی، م آ 27، چاپ اول، تهران: انتشارات الهام.
  28. شریعتی، علی. (1374). ما و اقبال، م آ 5، چاپ سوم، تهران: انتشارات الهام.
  29. شریعتی، علی. (1377). جهان‌بینی و ایدئولوژی، م آ 23، چاپ دوم، تهران: انتشارات چاپخش.
  30. شریعتی، علی. (1379). بازگشت به خویشتن، م آ 32، چاپ چهارم، تهران: انتشارات الهام.
  31. شریعتی، علی. (1387). انتظار، مذهب اعتراض، چاپ سوم، تهران: انتشارات نیایشگران وحدت.
  32. شریعتی، علی. (1388). مذهب علیه مذهب، م آ 22، چاپ چهارم، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگی شریعتی.
  33. شریعتی، علی. (1389). عرفان، برابری و آزادی، چاپ دوم، تهران: انتشارات الهام.
  34. شریعتی، علی. (1392). خودسازی انقلابی، م آ 2، تهران: انتشارات مؤسسه بنیاد فرهنگی علی شریعتی.
  35. شریعتی، علی. (1394). تاریخ تمدن 2، م آ 12، تهران: انتشارات آگاه.
  36. عظیمی‌نژادان، علی. (1380). شریعتی، مدرنیته و غرب‌شناسی، مجله بازتاب اندیشه، شماره 15، صص. 55-51.
  37. فانون، فرانتس. (1361). مغضوبین زمین، ترجمه ف. باقری، چاپ اول، تهران: انتشارات مولی.
  38. فضل‌الرحمان. (1397). اسلام و مدرنیته: تحول یک سنت فکری، ترجمه زهرا ایرانبان، چاپ اول، تهران: انتشارات کرگدن.
  39. گوارایی، فاطمه. (1379). فرم و محتوا در اندیشه دکتر علی شریعتی، ارائه‌شده در همایش بازشناسی اندیشه‌های دکتر علی شریعتی، صص. 139-125.
  40. مطهری، مرتضی. (1395). خدمات متقابل اسلام و ایران، چاپ 54، تهران: انتشارات صدرا.
  41. منوچهری، عباس. (1383). شریعتی، هرمنوتیک رهایی و عرفان مدنی، ترجمه‌ی حسین خندق‌آبادی، چاپ اول، تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
  42. وحدت، فرزین. (1383). رویارویی فکری ایران با مدرنیت، ترجمه‌ی مهدی حقیقت‌خواه، چاپ اول، تهران: نشر ققنوس.
  43. ب) منابع فرانسوی
  44. Troeltsch, Ernest. (1991). Protestanisme et Modernite, Paris: Gallimard.