نسبت سازوکارهای حکمرانی قجری و مقاومت های عمومی عدالت خواهانه

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه الزهرا

2 دانشگاه شهید بهشتی

10.29252/piaj.2019.99871

چکیده

بررسی تاریخ شکل­ گیری مقاومت ­های عدالت­ خواهانه در دوران مشروطه ­خواهی و پس از آن می­ تواند در درک این مسئله مفید و حیاتی باشد که چگونه نخستین مقاومت­ های عمومی در عصر قاجار، برچسب شورش خوردند و صبغه ­ی امنیتی به خود گرفتند. هدف عملیاتی پژوهش، درک تغییر رژیم ­های حقیقت و نیز کردارهای حکمرانی قجری است تا نحوه­ ی شکل­ گیری مقاومت ­ها و سپس امنیتی ­شدن آن­ها را دریابیم. لذا پرسش اصلی این است که مقاومت­ های­ عدالت ­خواهانه در برابر کدام کردارهای حکمرانی (اعم از تکنیک ­ها و دانش ­ها) ایجاد شده و صبغه ­ی امنیتی یافتند؟ به نظر می ­رسد بزنگاه اصلی شکل­ گیری مقاومت ­های عمومی، دفاتر دیوانی و محاکم قضایی بوده است. دفاتر دیوانی با محوریت استخدام چاکران لایق، به­ تعویق­ انداختن تصمیمات و تیول­داری کار می ­کرد و در محاکم نیز بلاگردانی و تعذیب خاطی، محور اصلی کارها بود. مهم ­ترین دستاورد این پژوهش استخراج عناصر «نمودار سلطانی» است. کارکرد اصلی این نمودار، ستاندن همه ­چیز در قبال هبه ­ی محدود و آیینیِ امتیازات و منافع است. شیوه­ ی کار تبارشناختی میشل فوکو در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Relationship‌ between‌ Qajar's‌ Rule‌ Mechanisms‌ and‌ Public‌ Resistances‌ for‌ Justice

نویسندگان [English]

  • Razie Shamekhnia 1
  • Marzie Mousavi khamene 1
  • Reza Najafzade 2
1 Al-Zahra University
2 Shahid Beheshti University
چکیده [English]

The scrutiny of the formation of Justice-demanding resistances during the constitutional period and afterwards can be useful in understanding how the first public resistances in the Qajar era came to be known as Rebellion and their glitches have gotten as anti-security. The main purpose of this study is to understand the change of the regimes of truth as well as the Qajar ruling practices to understand how resistances have been shaped. Therefore, the key question is "what kind of ruling practices (Techniques and Knowledges) caused justice-demanding resistances and how these resistances got an anti-security glitch?" The focal point of the formation of public resistances seems to be the bureaucratic offices and the judiciary. On the one side, the bureaucratic offices had been focused on hiring obedient menials, postponing decisions and buying and selling positions. On the other side, the scapegoating and torturing were the baselines in the courts. The most important achievement of this research, based on the Foucauldian genealogy approach, is extracting the elements of the Sultani's diagram, the main function of that was grabbing everything for the limited and ritual donation (of privileges and interests). Michel Foucault's genealogical approach has been used in this study.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qajar Ruling
  • Resistence
  • Justice-demanding
  • genealogy
  • Sultani’s Diagram
  1. الف) منابع فارسی
  2. آدمیت، فریدون و ناطق، هما. (1356). افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی در آثار منتشر نشده‌ی دوران قاجار، تهران: آگاه.
  3. آجودانی، ماشاالله. (1385). اجتماعیون عامیون، نشریه سیاسی اقتصادی، شماره 227-230، ص‌ص. 280 -201.
  4. آدمیت، فریدون. (1358). فکر دموکراسی اجتماعی در نهضت مشروطیت ایران، تهران: پیام.
  5. آدمیت، فریدون. (1370). مجلس اول و بحران آزادی، تهران: روشنگران.
  6. اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان. (1350). روزنامه‌ی خاطرات اعتمادالسلطنه، به کوشش ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
  7. اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان. (1357). صدرالتواریخ، به کوشش محمد مشیری، تهران: روزبهان.
  8. اعظام قدسی، حسن. (1342). کتاب خاطرات من یا روشن شدن تاریخ صد ساله، تهران: حیدری.
  9. امانت، عباس. (1383). قبله عالم، ترجمه حسن کامشاد، تهران: کارنامه.
  10. برزگر، علی. (1380). جای قانون در جنبش مدنی ایران، اطلاعات سیاسی-اقتصادی، خرداد و تیر 1380، شماره 165 و 166، ص. 24-35.
  11. بروگش، هینریش. (1367). سفری به دربار سلطان صاحبقران 1861-1859، ترجمه‌ی محمدحسین کردبچه، تهران: اطلاعات.
  12. بی‌نام. (1334). مذاکرات مجلس در دوره‌ی اول تقنینیه‌ی مجلس شورای ملی، تهران: انتشارات ابن سینا.
  13. پولاک، یاکوب ادوارد. (1368). سفرنامه‌ی پولاک، ترجمه‌ی کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
  14. تبریزی، علی اکبر. (1390). کشف المراد من المشروطه و الاستبداد، در رسایل مشروطیت، ج 1، به کوشش غلامحسین زرگری نژاد، تهران: موسسه تحقیقات و علوم انسانی.
  15. حقدار، علی اصغر. (1383). مجلس اول و نهادهای مشروطیت، تهران: نامک.
  16. دروویل، گاسپار. (1389). سفرنامه‌ی دروویل، ترجمه‌ی جواد محبی، قم: نیلوفرانه.
  17. دلوز، ژیل. (1394). فوکو، ترجمه‌ی نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران: نی.
  18. رستمووا، سولماز. (1985). مطبوعات کمونیستی ایران در مهاجرت، آذربایجان: نشریه‌ی روزنامه آذربایجان.
  19. رسول‌زاده، محمدامین. (1377). گزارش‌هایی از انقلاب مشروطیت ایران، ترجمه‌ی رحیم رئیس‌نیا، تهران: شیرازه.
  20. روستایی، محسن. (1387). آخرین فرمان ناصرالدین‌شاه قاجار(در حذف مالیات قصاب و خباز)، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، خرداد 1387، ص‌ص. 107-102.
  21. ژوکوفسکی، والنـتین. (1382). اشـعار عـامیانه ایـران (در عـصر قـاجاری)، تـرجـمه‌ی مـیرباقر مظفرزاده، تصحیح و توضیح: عبدالحسین نوایـی، تهران: انـتشارات اسـاطیر.
  22. سالور، قهرمان‌میرزا (عین‌السلطنه). (1374). روزنامه خاطرات عین السـلطنه، به کوشش: ایرج افشار و مسعود سالور، ج اول، تهران: اساطیر.
  23. سپهر، عبدالحسین‌خان. (1368). یادداشت‌های ملک المورخین و مرآت‌الوقایع مظفری، به کوشش دکتر عبدالحسین نوایی، تهران: زرین.
  24. سرنا، کارلا. (1363). مردم و دیدنی‌های ایران، ترجمه‌ی غلامرضا سمیعی، تهران: نشر نو.
  25. سیف، احمد. (1373). اقتصاد ایران در قرن نوزدهم، تهران: چشمه.
  26. شاکری، خسرو. (1384). پیشینه‌ی اقتصادی-اجتماعی جنبش مشروطیت و انکشاف سوسیال دموکراسی در آن عهد، تهران: اختران.
  27. شریف کاشانی، محمدمهدی. (1362). واقعات اتفاقیه در روزگار، به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، تهران: تاریخ ایران.
  28. عاقلی، باقر. (1369). داور و عدلیه، تهران: علمی.
  29. فلور، ویلم. (1388). نظام قضایی عصر قاجار و پهلوی، ترجمه‌ی حسن زندیه، قم: پژوهشگاه حوز‌ه و دانشگاه.
  30. فمی تفرشی، مرتضی. (1362). نظم و نظمیه در دوران قاجار، تهران: یساولی (فرهنگسرا).
  31. فوکو، میشل. (1389 الف). تئاتر فلسفه، ترجمه‌ی نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران: نی.
  32. فوکو، میشل. (1389 ب). زیست‌سیاست، ترجمه‌ی رضا نجف‌زاده، تهران: نی.
  33. فوکو، میشل (1392) مراقبت و تنبیه، ترجمه‌ی نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران: نی.
  34. فوکو، میشل. (1395). سیاست، خِرد و چند گفتگوی دیگر، ویراسته‌ی لاورنس د. کریتسمن، ترجمه‌ی محمدرضا اخلاقی-منش، تهران: جامی.
  35. فوکو، میشل. (1396). اراده به دانستن، ترجمه‌ی نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران: نی.
  36. قاسمی، فرید. (1372). راهنمای مطبوعات ایران، 1253 ق./ 1215 تا 1304 شمسی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها).
  37. کرزن، جرج ناتانیل. (1373). ایران و قضیه‌ی ایران، ترجمه‌ی غلامعلی وحید مازندرانی، ج 1، تهران: علمی و فرهنگی.
  38. کرمانی، ناظم‌الاسلام. (1384). تاریخ بیداری ایرانیان یا تاریخ مشروح و حقیقی مشروطیت ایران، تهران: امیرکبیر.
  39. کهن، گوئل. (1360). تاریخ سانسور در مطبوعات ایران، ج 1، تهران: آگاه.
  40. مجدالاسلام کرمانی، احمد. (1347). تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، جلد اول: سفرنامه کلات، مقدمه و تحشیه از محمود خلیل پوراصفهان: دانشگاه اصفهان.
  41. محیط مافی، هاشم. (1363). مقدمات مشروطیت، به کوشش مجید تفرشی و جواد جان‌فدا، تهران: علمی.
  42. مستوفی، عبدالله. (1371). شرح زندگانی من یا تاریخ اداری و اجتماعی دوره‌ی قاجاریه، تهران: زوار.
  43. مشایخی، عادل. (1395). تبارشناسی خاکستری است، تهران: ناهید.
  44. معزی، فاطمه. (1378). شب‌نامه‌ها و اعلامیه‌های مشروطیت/تاریخ معاصر ایران، 3 (10).
  45. ملائی توانی، غلامرضا و آتشگران، مسعود. (1394). تأملی در چیستی عدالت خانه و روند تحول مفهومی آن، تاریخ اسلام و ایران، 25 (27)، ص‌ص. 177-197.
  46. ملکم، سِر جان. (1383). تاریخ ایران، ترجمه‌ی میرزا اسماعیل حیرت، تهران: سنایی.
  47. مورخ‌الدوله، محمد تقی. (1353). ناسخ‌التواریخ، به تصییح محمدباقر بهبودی، تهران: اسلامیه.
  48. ناطق، هما. (1358). مصیبت وبا و بلای حکومت، تهران: گستره.
  49. نجفی مرندی، شیخ ابوالحسن. (1390). دلایل براهین‌الفرقان فی بطلان قوانین نواسخ محکمات القرآن، در رسائل مشروطیت، جلد 1، به کوشش غلامحسین زرگری‌نژاد، تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
  50. نجم‌آبادی، افسانه. (1995). حکایت دختران قوچان؛ از یادرفته‌های انقلاب مشروطه، سوئد: باران.
  51. یزدانی، سهراب. (1391). درباره فرقه اجتماعیون عامیون ایران، فصلنامه تاریخ، 1 (1)، ص‌ص. 161-151.
  52. یکتایی، مجید. (1352). تاریخ دارایی ایران، تهران: دهخدا.
  53. ب) منابع انگلیسی
  54. Foucault, Michel. (1997). power (The Essential Works of Foucault, 1954-1984, Vol. 3). Edited by James D. Faubion, Translated by Robert Hurley and others, New York: The New Press.
  55. Foucault, Michel. (1972). The Archealogy of Knowledge, trans. A. sheridan, London: tavistock.
  56. ج) اسناد فارسی
  57. ادارة اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه: سند شماره 3801.
  58. سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما): کد و شماره‌ی تنظیم 296001568، محل در آرشیو: 838 آ 3 آزا.
  59. سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی: اسناد شماره‌ی 59755، 60316، 61578، 61615، 61629، 61578؛ 59568.
  60. کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی (کمام): کارتن 138، پوشه‌ی 6، نامه‌ی 20؛ کارتن 88، پوشه‌ی 23. ص 401.